Cookies helpen ons onze services aan te bieden. Door onze services te gebruiken stemt u in met het gebruik van onze cookies.

Lorber-Holler, Bertha

Bertha Lorber-Holler
Bertha Holler kazernedossin.memorial.jpg
Bertha Holler. Foto Kazerne Dossin Memorial.
Volledige namen Eva Bertha Holler
Geboortedatum 10-07-1881
Geboorteplaats Niepołomice (PL)
Adres Koningstraat 42
Woonplaats Tilburg
Burgerlijke staat Gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e) Adolf Lorber
Beroep Winkelierster in tweedehands boeken
Overlijdensdatum 02-08-1943
Plaats van overlijden Auschwitz (PL)

Holler, Eva Bertha (geb. Niepołomice (PL) 10-07-1881, Auschwitz (PL) 02-08-1943), dochter van Leib Holler (1856–1926), blikslager en Gusta Manos (1857–1931). Gehuwd met Anschel Adolf Lorber (1879–1943), schilder en behanger. Zij hadden geen kinderen.

Achtergrond

Eva Bertha Holler, die zich Bertha en later ook wel Herta noemde, werd op 10 juli 1881 geboren in Niepołomice[1] als oudste kind van Leib (Leopold) Holler (geb. Dobra (PL) 04-05-1856, overl. Keulen (DE) 26-03-1926), blikslager en Augusta (Gusta) Manos[2] (geb. Niepołomice (PL) of Dobra (PL) 08-10-1856, overl. Keulen (DE) 14-12-1931). Bertha’s vader leidt een rondtrekkend bestaan dat wellicht samenhangt met zijn beroep als blikslager. In 1882 woont het gezin Holler in Hannover (DE), vandaar gaan ze in 1885 naar Leipzig (DE). Tussen februari 1887 en oktober 1889 woont het gezin Holler achtereenvolgens op vijf verschillende adressen in Amsterdam.[3] Daar wordt op 5 juni 1889 ook Bertha’s broer Willem geboren, het enige kind uit het gezin Holler dat in Nederland ter wereld komt.[4] Op 28 oktober 1889 vertrekt Leib Holler met zijn gezin naar Keulen, waar nog vier kinderen geboren worden.
Bertha heeft vier zussen en drie broers: Lina (1883–?), Ernestina (1887–1956), Willem (1889–1958), Rosa (1892–1986), Max (1894–1942), Regina (1895–1942) en Jacob (1899–1942).[5] Bertha trouwt op 11 juni 1910 in New York met met (Anschel) Adolf Lorber (Kuczumare (UA) 28-08-1879, Londen (GB) 03-12-1943), schilder en behanger.[6] Het huwelijk van Bertha en Adolf blijft kinderloos.
Op 20 juni 1906 worden Bertha en Adolf ingeschreven in het bevolkingsregister van Rotterdam, komend uit Londen.[7] Twee dagen later worden ze weer uitgeschreven wegens vertrek naar Keulen. In 1917 komen ze weer naar Nederland. Op 15 juni worden ze ingeschreven in het bevolkingsregister van Gouda. Daar wonen ze aan de Westhaven 42.[8] Op 6 maart 1919 keren zij terug naar Duitsland.[9] In 1926 wonen zij aan de Mauritiuswall 34 in Keulen en daar wonen zij ook nog in 1933.[10]
Op 28 april 1933[11] vlucht Adolf Lorber naar Nijmegen, komend van Keulen. Op 15 juli voegt Bertha zich bij hem. Vanaf die datum zijn ze samen ingeschreven op Groesbeekschedwarsweg 232, en per 2 februari 1934 op nummer 97. Ze wonen daar korte tijd samen met Bertha’s broer Willem en diens vrouw Amalie (Lola) Heller.
Willem Holler (geb. Amsterdam 05-06-1889, overl. VS 1958) en Amalie (Lola) Heller (of Hoenig) (geb. Tarnow (PL) 21-10-1894, overl. ?) vluchten op 19 december 1933 naar Nederland, komend van Keulen. Ze wonen ruim een maand aan het Vrijthof in Maastricht en gaan op 30 januari 1934 naar Nijmegen.[12]. Op 5 maart 1934 vestigen ze zich in Tilburg, waar Willem aan de Zomerstraat 2 (nu Heuvelstraat 112) onder de naam ‘De Blauwe winkel’ een zaak in tricotage, kousen en manufacturen begint. In 1936 opent hij aan de Heuvelstraat 14 een filiaal onder de naam ‘Petit Parisien’

Het Nieuwsblad van het Zuiden, 1 juni 1934.


Een half jaar daarna, 24 augustus 1934, gaan ook Bertha en Adolf naar Tilburg. Ze wonen aan de Langestraat 65. Al vanaf september 1934 vraagt Adolf Lorber via krantenadvertenties oud goud en zilver te koop. Later repareert hij ook uurwerken en in 1940 begint hij een handel in tweedehands boeken.

Nieuwe Tilburgsche Courant, 5 september 1934

Vlucht en deportatie

Op de dag van de Duitse inval, 10 mei 1940, vlucht Adolf Lorber via België en Frankrijk naar Engeland.[13] Bertha zet de boekhandel voort, die vanaf 24 september 1940 gevestigd is aan de Koningstraat 42.[14]

Koningstraat 42
Koningstraat 42.jpg
De voormalige slagerij van Isidor Hartog aan de Koningstraat. Gesloopt omstreeks 1965. Collectie Regionaal Archief Tilburg.

Willem vlucht op 12 mei 1940 naar Frankrijk. Zijn vrouw krijgt een bericht dat hij zich in het departement Lot-et-Garonne in het onbezette deel van Frankrijk (Vichy) bevindt.[15]. Amalie weet later ook naar Frankrijk te ontkomen en voegt zich bij haar man. Samen maken ze eind 1941 – vermoedelijk vanuit Lissabon – per schip via Cuba de overtocht naar de Verenigde Staten. Op 15 januari 1942 krijgen ze in Havana hun visa voor de V.S.[16]
Vanaf 25 april 1941 heeft Bertha twee kinderen van haar jongste broer Jacob onder haar hoede: Margot (Keulen (DE) 3 december 1930) en Heinz (Keulen (DE) 12 mei 1933). Margot komt op 16 januari 1939 vanuit Keulen naar Tilburg en woont daar bij haar oom Willem en tante Amalie aan de Zomerstraat.[17] Heinz wordt, komend uit Keulen, op 15 juli 1939 opgenomen in de Berg-Stichting in Laren. Op 23 februari 1940 gaat hij naar het Joods Oude Mannen- en Vrouwenhuis aan de Nieuwe Kerkstraat in Amsterdam. Daar verblijft hij drie weken; vanaf 19 maart 1940 woont hij eveneens bij zijn oom en tante in Tilburg.[18] De kinderen zijn eerst leerling van de openbare lagere school aan de Korte Schijfstraat. Als het Joodse kinderen vanaf september 1941 verboden wordt om openbaar onderwijs te volgen gaan ze naar de bijzondere school voor Joodse leerlingen aan de Antoniusstraat.[19]
Bertha en de kinderen worden niet opgeroepen om zich op 28 augustus 1942 te melden voor ‘werkverruiming’ in Duitsland en duikt met de kinderen onder. Bij een politieonderzoek op 11 november 1942 blijkt de woning Koningstraat 42 onbewoond.
Op 1 februari 1943 komt Bertha met de kinderen in België aan. Op 10 februari wordt ze ingeschreven in het ‘Jodenregister’. Bertha gaat met Margot en Heinz naar hun moeder, Bertha’s schoonzus Valerie (Wally) Kraus (Brno (CZ) 08-01-1899) die met haar zoon Werner (Keulen (DE) 19-12-1923) aan de Rue de la Rivière 26 in Sint-Joost-ten-Node woont.[20] Bertha wordt ook op dit adres ingeschreven. In februari 1943 verhuizen ze naar de Sint-Jobsesteenweg 755 in Ukkel.[21] Op 10 mei 1943 komt Bertha’s voorlopige veblijfsvergunning te vervallen. Ze wordt opgepakt en overgebracht naar de Dossin-kazerne in Mechelen. Vandaar is zij op 31 juli 1943 als gevangene 385 met Transport XXI naar Auschwitz gedeporteerd. Met hetzelfde transport gaan ook Valerie en Werner naar Auschwitz. Vermoedelijk zijn zij meteen bij aankomst op 2 augustus 1943 vermoord.[22] Bertha Holler wordt 62 jaar.
Na de deportatie van Bertha, Valerie en Werner worden Margot en Heinz en hoogstwaarschijnlijk ook hun broer Leopold (Keulen (DE) 26-11-1929) opgenomen in het kindertehuis Home de La-bàs in Aische en Refail, provincie Namen.[23] Na de bevrijding komen Margot, Heinz en Leopold eerst terecht in een weeshuis aan de Patriottenstraat in Brussel en vervolgens gaan ze in maart 1946 naar kindertehuis de drie Prinsesjes aan de Oranje Nassaulaan in Amsterdam. Gedrieën maken zij in juli 1946 met het stoomschip ‘Marine Flasher’ vanuit Le Havre de overtocht naar de Verenigde Staten. Op 15 juli 1946 komen zij aan in New York.

Gebeurtenis

Struikelsteen

  • Op 28 januari 2024 is in de Helga Deentuin een struikelsteen geplaatst voor Bertha Holler.
Struikelsteen voor Bertha Holler. Foto Rob van Putten.

Bronnen

Regionaal Archief Tilburg

FamilySearch

Collectie Elana Broch[24]

Literatuur

  • Griffioen, J. W., en Zeller, R. Vergelijking van Jodenvervolging in Frankrijk, België en Nederland, 1940-1945 : overeenkomsten, verschillen, oorzaken. Proefschrift (Amsterdam 2008), te downloaden via https://dare.uva.nl/search?identifier=7bf61d8d-d956-4782-b9a2-466b85e7991a
  • Bader, J., Kroniek van 'n Vervolging, Joden in Tilburg, Waalwijk en omstreken (Soesterberg 2018).
  • Hilhorst, Ineke, Teun Koetsier en Elbert Roest, De slag om de Berg-Stichting, (Laren 2017).

Externe links

Noten

  1. ↑ In tal van documenten, waaronder de bevolkingsregisters van Rotterdam, Gouda en Tilburg wordt Hannover als geboorteplaats genoemd maar dat is zeker onjuist. Het stadsarchief van Hannover (e-mail aan Elana Broch, 27-04-2022) heeft als geboorteplaats Niepołomice (PL), in het bevolkingsregister van Amsterdam wordt Dombrowa (PL) genoemd als geboorteplaats. Die plaatsnaam is overgenomen op Digitaal Joods Monument.
  2. ↑ Ook gespeld als Mames en Manes.
  3. ↑ Bevolkingsregister Amsterdam 1874-1893, Archiefnummer 5000, invnrs.2217, 1574, 2028, 1780 en 2206.
  4. ↑ Stadsarchief Amsterdam, Archief 5009, Archief van de Burgerlijke Stand, Registers van geboorteakten 1889, deel 6 (825), akte 604.
  5. ↑ Volgens het stadsarchief van Hannover is daar op 26-06-1885 Sara Holler geboren. Haar naam komen we later echter niet meer tegen. Vermoedelijk is zij al op jeugdige leeftijd overleden.
  6. ↑ FamilySearch New York City Marriage Records, 1829-1938. Volgens Regionaal Archief Tilburg, Archief 307, invnr. 75 trouwt Bertha op 10 juni 1904 in Whitechapel, Londen met Adolf Lorber. In de ‘Collectie Elana Broch’ bevinden zich 1. een in een in het Frans opgestelde brief van Adolf Lorber aan de Sûreté Générale Publique in Brussel, gedateerd 28 november 1926, waarin hij schrijft dat hij in Keulen getrouwd is. en 2. een reisvergunning voor een verblijf in België gedurende drie maanden waarin staat dat hij op 11 juni 1910 in New York getrouwd is. De geboorteplaats van Adolf Lorber lag in het deel van Roemenië dat toen tot het Oostenrijks-Hongaarse Rijk behoorde. Tegenwoordig ligt de plaats in Oekraïne. In de hier aangehaalde brief noemt hij zich veilingmeester en taxateur, het adresboek van Keulen uit 1933 vermeldt als beroep schilder (‘Maler und Anstreicher’).
  7. ↑ Toegangsnummer: 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 584.
  8. ↑ Bevolkingsregister 1900-1922 Deel L 3 = Lo-Luz, archiefnummer 0056, Archief van de gemeente Gouda, 1816-1920, inventarisnummer 1530, blad 119.
  9. ↑ In de in noot 6 aangehaalde brief verklaart Adolf dat ze naar Nederland kwamen omdat hij niet wilde vechten tegen de ‘Entente’.
  10. ↑ Greven’s adresboek van Keulen, 1933.
  11. ↑ Dat was kort na de machtsovername van Hitler op 30 januari 1933. Op 1 april 1933 wordt een boycot van Joodse winkeliers uitgeroepen.
  12. ↑ E-mail Regionaal Archief Nijmegen 07-03-2022, e-mail Historisch Centrum Limburg, 11-03-2022.
  13. ↑ Brief namens de wnd. Directeur-Generaal van Politie d.d. 6 mei 1943 aan de Vreemdelingenpolitie in Brussel, Collectie Elana Broch.
  14. ↑ Dat was de voormalige slagerij van Isidore Hartog. Het pand is omstreeks 1965 gesloopt. Nu loopt hier de Paleisring.
  15. ↑ Bader, 115.
  16. ↑ De zaak van Willem Holler is per 13 maart 1941 ambtshalve opgeheven (Brabants Historisch Informatie Centrum, Handelsregister van opgeheven bedrijven, 404a Kamer van Koophandel voor Tilburg en omstreken, dossiernr. 3980.) Met ingang van 11-12-1942 is de onderneming door de ‘Omnia Treuhandgesellschaft’ geliquideerd. Regionaal Archief Tilburg, Archief 484, invnr. 3125, Stukken betreffende de liquidatie van Joodse ondernemingen, 1942-1945.
  17. ↑ Regionaal Archief Tilburg, Archief 484, invnr. 3142.
  18. ↑ Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, Archief 30238, invnr. 355, periode 1939-1960. Regionaal Archief Tilburg, Archief 307, invnr. 74.
  19. ↑ Regionaal Archief Tilburg, Archief 484, invnr. 4445, Stukken betreffende de verwijdering van Joodse leerlingen van scholen op last van de Duitse autoriteit. Lijst van Joodse leerlingen van de Openbare Lagere School aan de Korte Schijfstraat op 30-08-1941.
  20. ↑ Werner verblijft eerst in een kindertehuis in Hilversum, op 23 januari 1941 gaat hij naar België. https://www.dokin.nl/deceased_children/david-werner-holler-born-19-dec-1923
  21. ↑ Kaart van de Jodenvereeniging in België, Collectie Elana Broch. Valerie en haar man Jacob Holler wonen al vanaf 1939 in België, hun vier kinderen Werner, Leopold (Leo), Margot en Heinz wonen dan (tijdelijk) elders. Jacob Holler is in de zomer van 1942 naar Noord-Frankrijk gedeporteerd om als dwangarbeider te werken. Hij overlijdt op 18 september 1942 in een ziekenhuis in Boulogne. De Jodenvereeniging in België is een in november 1941 door de bezetter opgerichte en onder controle staande vereniging met als doel de bevordering van de emigatie van Joden, het organiseren van Joods onderwijs en het verlenen van sociale bijstand. Ook krijgt de vereniging het beheer over weeshuizen en kindertehuizen.
  22. ↑ Er zijn geen overlijdensakten bekend.
  23. ↑ In juli 1942 deed het militair bestuur in België de toezegging dat Joden met de Belgische nationaliteit, kinderen t/m 16 jaar en ouderen boven 40 jaar niet gedeporteerd zouden worden. (Griffioen en Zeller, 504) Dat als gevolg van deze toezegging de levens van Leo (13 jaar) Margot (12 jaar) en Heinz (10 jaar) gespaard zijn lijkt zeer aannemelijk.
  24. ↑ Elana Broch (Lawreceville, NJ (V.S.) is een achternicht van Bertha Holler.
Overgenomen van "https://wikimiddenbrabant.nl/index.php?title=Lorber-Holler,_Bertha&oldid=166976"