31 De Vossehoeve
| De Vossehoeve | ||
| ||
| Vroegste vermelding | 1340 | |
| Vroegst bekende eigenaar | Arnold van Bruheze | |
| Vroegst bekende pachter | Jacob Dircx Jacobs (Hessels) (voor hem Jacob Truden) | |
Inhoud
Beschrijving van de hoeve
In zijn testament van 9 februari 1403 vermaakt Goijaert Jan Sceijvel zijn hoeve in Udenhout aan de Tafel van de Heilige Geest in 's-Hertogenbosch. Deze hoeve heeft de boerderij en gebouwen staan aan het Winkel. De hoeve wordt aan de zuidoostelijke zijde begrensd door de Perweijshoeve Te Berschot en aan de andere kant door percelen van de erfgenamen van Rijcout van Borchgreve en de hoeven van de Armen van Oisterwijk.
In het cijnsregister van 1380 staat dat Godefridus, de zoon van Joannes Sceijvel, de cijns betaalt, die eerder zijn vader betaalde, en die op zijn beurt heeft de cijns overgenomen van een goed van Arnoldus van Bruheze. Deze Arnoldus staat in het cijnsregister van 1340 met drie posten genoemd, een van 12 oude schellingen en een van 13,5 oude schellingen. De derde cijns bedraagt 7 nieuwe schellingen. In 1380 zijn deze posten verdeeld tussen Jutte van Aker en Joannes Sceyvel. Jutte betaalde 12 oude schellingen en 9 oude penningen en 3,5 nieuwe schelling. Joannes Sceyvel betaalde dezelfde bedragen. Blijkbaar was het bezit van Arnold van Bruheze precies in tweeën verdeeld. We mogen aannemen dat deze cijnsposten betrekking hebben op de hoeve in het Winkel. Daarmee is deze hoeve in ieder geval in 1340 al aanwezig. Joannes Sceyvel bezit de hoeve op het Winkel al in 1366. Dat staat in een akte waarin hij samen met Johannes de Herzel een hoeve in Berlicum verkrijgt van de Clarissen waarvoor zij een erfcijns moeten betalen. Als onderpand geeft hij zijn hoeve in Udenhout op. Hij had die hoeve gekregen als huwelijksgift van zijn schoonvader Peter van Bruheze. Joannes Sceyvel was getrouwd met zijn dochter Bela.
In 1448 betaalt de Tafel van de Heilige Geest van 's-Hertogenbosch een cijns aan de hertog van twaalf oude schellingen en negen penningen die eerder door godefridi filii johannes sceyvels werd betaald uit het goed van quondam (wijlen) arnoldi de bruheze. De 3,5 nieuwe schelling betalen zij eveneens. In een opgave uit 1466 staan de percelen van de hoeve aan het Winkel beschreven. Daaruit blijkt dat er nog enkele – elders gelegen – percelen horen bij deze hoeve naast het blok dat aan het Winkel ligt. Er ligt een hooibeemd van vier bunder in Helvoirt, nog een beemd hooiland in den Brand in Udenhout van twee bunder en drie bunder heide in Loon op Zand. Later in de 15de eeuw komen er nog een perceel hooiland van drie morgen in Den Ham bij 's-Hertogenbosch, negen lopense weiveld aan de Gommelsestraat en een heiveld in Helvoirt van twee bunder bij.
Er zijn meerdere pachters bekend van deze hoeve. In het register uit 1466 staat een rijtje pachters opgesomd, namelijk Jacob Dircs soen, Aert Goijaerts, Ghijsbrecht Peter Claes, Anthonis Ghijsberts, Peter Joosten en als laatste Ariaen Jan Joosten. Er staan geen jaartallen bij deze namen. Er zijn wel een paar pachtcontracten bekend waarvan de oudste dateert uit 1446. Dat contract was een verlenging van een vorig contract met dezelfde pachter, namelijk Jacop Dirx Jacops. Zijn voorganger heette Jacop Truden. Het pachtcontract uit 1446 had een looptijd van zeven jaar. De pachter leverde zijn pachtsom in natura. De pacht bestond uit verschillende leveranties zoals vlas, kapoenen, ganzen, eieren en vijftien mud rogge. Hij moest ook jaarlijks twaalf vrachten turf leveren bij het Heilige Geesthuis in 's-Hertogenbosch uit de moervelden die bij de hoeve hoorden. In 1470 en 1476 blijft hij de pachter. Hij sloot in beide jaren een nieuw pachtcontract af met een looptijd van zes jaar. In 1482 is er een nieuwe pachter: Ghijsbert Jan Hessels. Dat is opvallend aangezien zijn naam niet in de opsomming staat in het register dat hiervoor is weergegeven.
In 1753 is er een beschrijving van de hoeve. Er staan twee boerderijen en er lijkt maar sprake van één schuur, een schop en een varkenskooi. Oudere Udenhouters vertellen dat in hun jeugd de twee boerderijen Winkelsestraat 1 en 3 nog altijd één schuur samen deelden. Deze hoeve is bij de invoering van het kadaster in 1832 nog steeds in bezit van de Tafel van de Heilige Geest van 's-Hertogenbosch.
| 31 De Vossehoeve | ||
 | ||
| Winkelsestraat 1 en 3 met het bakhuisje daar tussen. |
| 31 De Vossehoeve | ||
 | ||
| Zicht op de Winkelsestraat 1 en 3. |
Twee boerderijen
Winkelsestraat 1 en 3 hebben samen nog altijd de rustieke historische uitstraling van de oude hoeve van de Tafel van de Heilige Geest van Den Bosch. Samen vormen zij die hoeve.
Winkelsestraat 3 draagt de naam Vossehoeve, geen naam die we terugvinden in de oude aktes, maar die wellicht in de volksmond al wel oud kan zijn en ook prominent op de zijgevel van de boerderij staat. Op dezelfde zijgevel staat in een afwijkende kleur steen ook het bouwjaar van de boerderij vermeld: 1841. Het is een langgevelboerderij met rieten dak en wolf- en schildeind.
In 1856 doet de Tafel van de Heilige Geest van Den Bosch de hoeve van de hand. De Udenhouter Josephus (Sjef) van Iersel, de ongehuwde zoon van Heijliger van Iersel, wordt eigenaar, in 1867 zijn neef Tossanen (=Heijliger) van Oirschot (een zoon van zijn zus Maria, die was gehuwd met Antonius van Oorschot uit Eindhoven), in 1895 diens neef Willem van Iersel, Gouden Willem. Na zijn dood in 1924 worden beide boerderijen verkocht. Koper is Janus Pauluszoon Broeders, de huurder op de Vossehoeve.
Op 4 december 1827 wordt de hoeve verhuurd aan de landbouwer Peter Leermans, toen weduwnaar van Francijna Jorissen. Hij overlijdt in 1831. Dochter Catharina (1822-1870) huwt Franciscus Baeten, die de nieuwe huurder van de Vossehoeve wordt. Hun dochter Wilhelmina huwt Janus Broeders, die opvolgt op de boerderij. Deze Janus Broeders wordt in 1924 eigenaar van de beide boerderijen, Winkelsestraat 1 en 3. Dochter Lien Broeders trouwt met Frans van de Ven en gaat op Winkelsestraat 1 wonen, op de boerderij opgevolgd door zijn zoon Wim van de Ven. Dochter Kee Broeders trouwt met Jan Vermeer en gaat op Winkelsestraat 3 wonen. In de jaren 60 neemt Ad Vermeer de boerderij van zijn vader over. Zijn echtgenote Corrie van der Meijden begint er in 1975 een kaasmakerij.
Pastoorspaadje
Ten noorden van de spoorlijn Tilburg - Den Bosch loopt een fietspad van de Stationsstraat tot aan 't Voorste Winkel. Het pad wordt soms Pestoorspèdje of Prinsenpèdje genoemd. Op onbewaakte overwegen gebeurden veel ongelukken. Dramatisch waren de ongevallen met schoolkinderen. Na zo'n vreselijk ongeluk op de spoorwegovergang bij de Vossehoeve op 11 mei 1959 kwam pastoor Prinsen in actie. Samen met burgemeester Verhoeven is hij in Utrecht met de NS gaan praten over de aanleg van een fietspad vanaf de Vossehoeve naar de Stationsstraat. Een deel van de benodigde grond was eigendom van de Spoorwegen. Ook Ad Vermeer en Wim van de Ven hebben stroken grond verkocht aan de gemeente om het plan van een fietspad uit te voeren. De onbewaakte overweg bij de Vossehoeve is inmiddels opgeruimd.
Kerkepad Nog tot de bouw van de wijk Achthoeven liep er een kerkepad vanaf 't Voorste Winkel, via de Mortel, dwars door de akkers. Het kerkepad kwam uit in de Kreitenmolenstraat iets schuin tegenover Huize Sint-Felix, ter hoogte van de huidige straat Felixhof.
Huidige bewoning
Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we de woningen Winkelsestraat 1 en Winkelsestraat 3.
Bronvermeldingen
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Tafel van de Heilige Geest, regest 1313; inv.nr. 710 (1466); inv.nr.
711; inv.nr. 2721 (1470).
Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, Archief van de schepenbank van 's-Hertogenbosch, inv.nr. 1216
f.318v (1446); inv.nr. 1246 f. 119v (1476); inv.nr. 1251 f. 125v (1482).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Klooster der Rijke Claren in 's-Hertogenbosch 1335-1668, inv.nr. 43 f.'131 en 132 (1366).
Heessels, M., (z.j.). Memoires. Udenhout, Heemcentrum ’t Schoor.
Maarse, W., & Vermeer, J., (2012). Het Prinsenpaadje. Unentse Sprokkels 9. Udenhout.
Heemcentrum ’t Schoor.
Oirschot, van, A., (2002). Monumenten van Haaren, Helvoirt, Esch en Biezenmortel. Gemeente
Haaren.
- Toelichting cijnsregister.