Rijswijk, Johannis van

Johannis van Rijswijk
Afbeelding gewenst
Volledige namen	Johannis van Rijswijk
Geboortedatum	08-05-1925
Geboorteplaats	Gameren
Adres	Korvelplein 12
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Ongehuwd
Beroep	Politiebeamte
Overlijdensdatum	14-04-1945
Plaats van overlijden	Omgeving van Sandbostel (DE)
Bijzonderheden	Hij werd gearresteerd omdat hij weigerde in dienst te treden bij de Duitse politie of over te gaan naar de Landstorm.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden

Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Rijswijk, Johannis van (geb. Gameren 08-05-1925, gest. omgeving Sandbostel 14-04-1945), politieagent. Zoon van Nicolaas Meindert van Rijswijk en Jacoba van den Oever.

Achtergrond en jeugd

Johannis van Rijswijk, roepnaam Johan, wordt in Gameren (Gelderland) geboren op 8 mei 1925. Hij is de oudste van twee kinderen in een Nederlands Hervormd gezin. Zijn jongere broer (1928) heet Gijsbertus Christinus, roepnaam Gijs. Vader van Johan en Gijs is Nicolaas Meindert van Rijswijk (1897), boekdrukker en zoon van een molenaar. Moeder van de broers is Jacoba van den Oever (1899), dochter van een landbouwer.

Johan meldt zich aan voor de politieopleiding bij het Politie Opleidings Bataljon (P.O.B.) in Schalkhaar en volgt daar de opleiding tijdens de vijfde van zes grote leergangen. Stille getuige van zijn opleiding is de tekst van “Hinter einer Gartenmauer”, een soldatenlied uit de eerste wereldoorlog. De tekst is geschreven op briefpapier van het P.O.B. en Johan heeft de tekst bewaard.

Politie Compagnie Eindhoven

Nadat Johan is geslaagd voor de opleiding wordt hij op 1 februari 1944 aangesteld als Onderwachtmeester der Staatspolitie in vaste dienst. Zijn standplaats is de Politie Compagnie Eindhoven. De Compagnie zit in Tilburg, in de Willem II kazerne aan de Ringbaan Zuid. In de kazerne verblijft ook de Ordnungspolizei. Een klein deel van de manschappen in Tilburg is lid van de NSB, het Rechtsfront, of de SS, of doet dienst bij de NSKK of de Kriegsmarine.

In Tilburg woont Johan niet in de kazerne maar, samen met een aantal collega’s, in het klooster van de Zusters van Liefde op Korvelplein 12. De Duitsers hebben het klooster gevorderd. Het dagelijks werk van de Politie Compagnie Eindhoven bestaat vooral uit wachtlopen bij de kazerne. Nu en dan voert de Compagnie ergens anders taken uit. In Tilburg bijvoorbeeld assisteert de Compagnie in 1943 de gemeentepolitie door tijdens een razzia op clandestiene slachters en zwarte handelaren een stadsdeel af te zetten en huiszoekingen te doen in logementen.

De Politie Compagnie Eindhoven krijgt bij de autoriteiten een slechte naam. Manschappen stelen revolvers, munitie en wapenstokken om die aan het verzet te geven, of duiken onder. De waarnemend commandant van de Compagnie, een luitenant en zelfverklaard “SS-man”, stuurt in juni 1944 een brief naar het “Directoraat-Generaal der Nederlandsche Politie” in Nijmegen. In de brief schrijft hij dat de Compagnie alle bestaansrecht heeft verloren omdat ongeveer 30% van de manschappen totaal ongeschikt is en de rest verkeerd wordt geleid. De SS-man rapporteert: “Men trachtte de geest te verheffen met razzia’s enz., waarbij diegene, die b.v. de meeste zaklantaarntjes in beslag had genomen, het langste verlof kreeg, met gevolg, dat nu nog rapporten lopen over vermiste handdynamo’s enz. Drinkpartijen, wilde fuiven werden aangericht. Het moreele peil en de dienstijver daalden”. Johan van Rijswijk wordt door de luitenant overigens beschouwd als een van degenen die geschikt zijn voor de gesloten eenheid.

De Directeur-Generaal van politie neemt maatregelen. Op 15 augustus 1944 krijgt de compagnie te horen dat een gedeelte als straf de volgende dag naar Amsterdam moet vertrekken om te worden ingedeeld bij het Politiebataljon Amsterdam in de Tulpkazerne. Johan is een van hen. In Amsterdam gaan meermaals leden van het Politiebataljon vanuit de kazerne in onderduik, inclusief leden van de voormalige Politie Compagnie Eindhoven. Ook stelen politiebeambten wapens.

De Grüne Polizei reageert op de gebeurtenissen door op 11 september 1944 de Tulpkazerne te omsingelen. Het aanwezige politiepersoneel moet aantreden op de binnenplaats en wordt anti-Duits en onbetrouwbaar genoemd. Kort daarna wordt Johan samen met de rest van het bataljon overgeplaatst naar de Oranje Nassau Kazerne in Amsterdam. Daar moeten de manschappen kiezen: in dienst treden bij de Duitse politie, overgaan naar de Landstorm of arbeidsinzet in Duitsland. Johan weigert de eerste twee keuzemogelijkheden en kiest daarmee voor arbeidsinzet, samen met 37 andere politiebeambten. Zij worden onder strenge bewaking via het Koloniaal Instituut, waar de Grüne Polizei is gestationeerd, weggevoerd naar Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort. Johan krijgt bij aankomst in Amersfoort op 16 september 1944 Häftling Nummer 7674.

Arbeidsinzet in Duitsland

Op 11 oktober 1944 gaat Johan van Rijswijk voor arbeidsinzet op transport van Amersfoort naar KZ Neuengamme. Daar komt hij op 14 oktober 1944 aan en wordt Häftling 56158. Johan heeft dan nog een tegoedbon van een gulden voor “Häftlings-Kantinegeld” uit Amersfoort op zak, dat later bij zijn bezittingen wordt teruggevonden. KZ Neuengamme in Noord-Duitsland is een van de grootste kampen in Duitsland en is het centrum van een netwerk dat zo’n 85 satellietkampen bevat. Een groot aantal satellietkampen is opgezet bij fabrieken en bouwlocaties waar de gevangenen moeten werken. Drie van de satellietkampen zijn Meppen-Versen, Bremen-Farge en Sandbostel. De leefomstandigheden in de kampen zijn veelal slecht: overvolle barakken, ontoereikende sanitaire voorzieningen, karige en slechte voeding. Vanuit KZ Neuengamme wordt Johan doorgestuurd naar Kamp Meppen-Versen bij de Nederlandse grens. De gevangenen uit dit kamp moeten aan de “Friesenwall” bouwen, een reeks fortificaties aan de Duitse noordkust.

Vanaf hier vervagen de gegevens over de lotgevallen van Johan. Na de oorlog schrijft Elias Frieser een brief aan de ouders van Johan, waarin hij zijn herinneringen aan Johan beschrijft. Frieser, geboren in Rotterdam in 1904, is een medegevangene uit Meppen-Versen die Sandbostel heeft overleefd. Volgens Frieser ligt Johan in januari 1945 wekenlang in de ziekenbarak in Meppen-Versen, ondervoed en verzwakt. Johan en andere gevangenen in de ziekenbarak krijgen “elke dag extra voeding om zo te proberen de jongens met kunst en vliegwerk weer aan het werk te krijgen”, maar Johan is ongeschikt voor verdere arbeid. Na de ontruiming van Kamp Meppen-Versen in maart 1945 gaan de meest verzwakte gevangenen op 8 april 1945 per trein op transport, inclusief Johan van Rijswijk en Elias Frieser. Hun trein gaat eerst naar Kamp Bremen-Farge waar zij een vijftal dagen blijven. Kamp Bremen-Farge is in 1943 opgericht voor de bouw van een U-boot bunker. Het kamp wordt in 1945 een doorvoerstation voor gevangenen uit de geëvacueerde satellietkampen van Neuengamme.

Het is de bedoeling van de Duitsers om de gevangenen in de trein van Johan naar Bergen-Belsen over te brengen, maar dat kamp blijkt onbereikbaar. Vervolgens rijdt de trein dagenlang kriskras door de regio om uit handen te blijven van oprukkende geallieerde troepen. Uiteindelijk komen de gevangenen op 18 april 1945 aan in Auffanglager Sandbostel. Een deel van de gevangenen in de trein is onderweg aan de ontberingen bezweken en is langs de spoorlijn begraven. Zo is het volgens Frieser ook Johan vergaan: “’s-avonds ging hij slapen, om ’s-morgens niet meer wakker te worden”. Waarschijnlijk is Johan onderweg naar Sandbostel omgekomen, en niet in Kamp Sandbostel zelf. De datum van zijn overlijden is vastgesteld op 14 april 1945 in de omgeving van Sandbostel. Johan van Rijswijk is begraven op de Kriegsgräberstätte aan de Beverner Straβe in Sandbostel.

Gebeurtenis

Weigering samenwerking Duitse politie

Bronnen

• Regionaal Archief Tilburg, Archief 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, invnr. 249 Personen, afkomstig van elders maar in de oorlogsperiode in Tilburg overleden
• Arolsen Archives, 1.1.30 Neuengamme Concentration Camp.
• Stadsarchief Amsterdam, 5225 Inventaris van het Archief van de Gemeentepolitie.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• Stichting Vriendenkring Neuengamme, Digitaal Monument.
• KZ-Gedenkstätte Neuengamme, Ausstellungen, Begegnungen, Studienzentrum.

Literatuur

• Ad de Beer en Gerrit Kobes, Het groeiend aantal slachtoffers. Een aanvulling op ‘Het leven gebroken’. In: Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur, jaargang 21, 2003, nr. 1, p. 26-29.
• D.M. de Jaeger, De houding van de Nederlandse politie tijdens de Tweede Wereldoorlog in de grote steden van Noord-Brabant. Proefschrift Tilburg University (Tilburg 1999).
• J.J. Kelder, De Schalkhaarders. Nederlandse politiemannen naar nationaal-socialistische snit (Utrecht/Antwerpen, Veen, 1990).

Externe links

• Johannis van Rijswijk op Oorlogsbronnen.nl
• Persoonsdossier Johannis van Rijswijk Oorlogsgravenstichting