Hees, Norbertus Maria Joannes van

Norbertus Maria Joannes van Hees
Bron: Oorlogsgravenstichting
Volledige namen	Norbertus Maria Joannes van Hees
Geboortedatum	03-05-1913
Geboorteplaats	Tilburg
Adres	Groeseindstraat 84
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e)	Johanna Maria Josephina Schalken
Beroep	Slager / kanonnier
Overlijdensdatum	17/18-11-1942
Plaats van overlijden	Singapore
Bijzonderheden	Overleden in een hospitaal in Changi, Singapore.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

van Hees, Norbertus Maria Joannes, geboren in Tilburg op 03-05-1913, slager en kanonnier. Gehuwd met Johanna Maria Josephina Schalken (1916), twee kinderen. Zoon van Cornelius Augustinus van Hees (1883-1966) en Joanna Maria Catharina Wittens (1883-1962). Norbertus van Hees moest als dwangarbeider gaan werken aan de Birma-Siamspoorweg. Onderweg naar deze bestemming is hij op 17 of 18-11-1942 overleden in een hospitaal in Changi, Singapore.

Achtergrond

Norbertus Maria Joannes van Hees wordt op 3 mei 1913 geboren in Tilburg. Zijn ouders heten Cornelius Augustinus van Hees (Tilburg 1883-1966) en Joanna Maria Catharina Wittens (Tilburg 1883-1962). Vader Cornelius is schrobbelaar en de zoon van een arbeider. Moeder Joanna is de dochter van een verver. Cornelius en Joanna trouwen in 1907 in Tilburg. Zij krijgen vijf kinderen die allen in Tilburg worden geboren. De oudste wordt doodgeboren en het geslacht is niet bekend. De vier andere kinderen zijn een dochter en drie zonen. Norbertus is het voorlaatste kind. Het gezin woont in Tilburg achtereenvolgens op Laarstraat 33, Meelstraat 77 (1910), Roggestraat 33 (1911), Paterstraat 9 (1914), Koestraat 82 (1919), Lange Nieuwstraat 69 (1927), Capucijnenstraat 127 (1928), Molenbochtzijstraat 6 (1929), Nicolaas. Beetsstraat 18 (1933), opnieuw Molenbochtzijstraat 6 (1934), Jacob van Campenstraat 23 (1935), Groeseindstraat 84 (1936), Schaepmanplein 25 (1937) en tenslotte wederom Molenbochtzijstraat 6 (1938).

Naar Nederlands-Indië

Norbertus van Hees gaat in juni 1924 voor ruim een jaar naar Eindhoven. In 1925 is hij terug in Tilburg om in 1928 naar Diessen te verhuizen. Hij is inmiddels slager van beroep en werkt bij slager Smolders van Dal. In 1928 is hij weer in Tilburg, woont vervolgens in Boxtel en Nieuwkuijk, verblijft in 1933 kortstondig in Tilburg en vertrekt dan naar Utrecht. Vanuit Utrecht komt hij via Hoogeloon, Breda en Dongen in 1935 opnieuw in Tilburg aan. Telkens woont hij na zijn terugkeer in Tilburg bij zijn ouders. In 1937 verlaat Norbertus het ouderlijk huis voorgoed. Hij is buitengewoon dienstplichtig en heeft in november 1936 voor vijf jaar getekend voor overzeese militaire dienst. Hij krijgt daarvoor een premie van 100 gulden en wordt aangesteld als kanonnier 2e klasse bij de artillerie van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Zijn standplaats wordt Tjimahi op Java, Nederlands-Indië. Norbertus heeft een lengte van 1,707 meter en draagt een litteken over de rechterkuit. In februari 1927 reist hij van Groeseindstraat 84 naar Amsterdam en vaart van daaruit met het MS Johan van Oldenbarnevelt naar Batavia op Java. In oktober 1938 trouwt hij met de dienstbode Johanna Maria Josephina Schalken. Zij is de dochter van een spoorwegbeambte en een schoenstikster. Vader Cornelius van Hees treedt bij de huwelijksvoltrekking in Tilburg op als bijzonder gevolmachtigde van de bruidegom, die in Tjimahi woont. In januari 1939 reist Johanna van Hees-Schalken naar Tjimahi. Norbertus en Johanna krijgen twee kinderen.

Het MS ‘Johan van Oldenbarnevelt’ tijdens de Tweede Wereldoorlog

Bron: Stichting Maritiem-Historische Databank

Japanse bezetting en krijgsgevangenen

Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. In januari 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. Op 8 maart 1942 capituleert Nederland, wat de volgende dag bekend wordt gemaakt. Nederlands-Indië komt onder Japans bewind en de militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en de Koninklijke Marine worden krijgsgevangen gemaakt. Van de gevangengenomen Indonesische KNIL-militairen laten de Japanners een groot deel vrij. De 38.386 overige krijgsgevangenen zijn vrijwel allen van Nederlandse en Nederlands-Indische afkomst; 7552 van hen komen door hun gevangenschap om. Van de Koninklijke Marine zijn 3847 Nederlanders als krijgsgevangenen afgevoerd; 648 van hen komen te overlijden.

Krijgsgevangenkampen in Nederlands-Indië en daarbuiten

Verspreid over Nederlands-Indië richt de Japanse bezetter krijgsgevangenkampen op. Dit gebeurt op Java, Sumatra, Molukken, Flores, Celebes en Borneo. De kampen zitten in uiteenlopende gebouwen waaronder ziekenhuizen, loodsen, scholen en gevangenissen. Krijgsgevangenen komen ook elders in Oost-Azië in kampen terecht zoals in Japan, Malakka, Indochina, China, Korea, Birma en Thailand. Onder deze krijgsgevangen zijn behalve Nederlanders ook Britten, Amerikanen en Australiërs.

Dwangarbeid

Vanaf het najaar van 1942 gebruiken de Japanners de krijgsgevangenen als arbeidskrachten. Ze moeten vliegvelden, wegen en spoorwegen aanleggen of in mijnen en op scheepswerven werken. Voor dit doel gaan de krijgsgevangenen op transport naar kampen die over Oost-Azië zijn verspreid. De werkdagen van de krijgsgevangenen zijn lang en hun leefomstandigheden zijn slecht. De voeding is gering en van slechte kwaliteit. Gevangenen lijden aan tropische ziektes, worden mishandeld en terechtgesteld. Berucht is het werk aan twee spoorwegen. Het werk aan de Pakanbaroe-spoorweg tussen Pakanbaroe en Moearo op Sumatra leidt tot zo’n 700 doden onder de Nederlandse krijgsgevangenen. Bij de aanleg van de Birma-Siamspoorweg tussen Birma en Thailand komen ongeveer 3000 Nederlandse krijgsgevangenen om.

Overzichtskaart van Oost-Azië, 1900: Java, Singapore en gebied Birma-Siamspoorweg omcirkeld

Bron: commons.wikimedia.org

Krijgsgevangene

De Japanse bezetter van Nederlands-Indië neemt Norbertus van Hees in de omgeving van Bandoeng en Tjimahi gevangen. Dat gebeurt op 8 maart 1942, de dag van de capitulatie. Hij is op dat moment kanonnier 1e klasse bij de artillerie van het KNIL in Tjimahi. Norbertus komt op Java terecht in een van de krijgsgevangenkampen van Bandoeng. De Japanners besluiten dat hij moet werken aan de Birma-Siamspoorweg. De Birma-Siamspoorweg is 415 kilometer lang en loopt van Non Pladuk bij Ban Pong in Thailand (tot 1939 Siam geheten) naar Thanbyuzayat in Birma. De spoorweg moet het de Japanners gemakkelijker maken om troepen en materialen naar het front in Birma te brengen. De krijgsgevangenen verblijven voor dit werk in een reeks kampen langs de rivieren Khwae Yai en Khwae Noi. Vanuit zo’n kamp moeten zij een deel van de spoorweg aanleggen. Als dat deel klaar is, dan gaan de gevangenen naar een volgend werkkamp om aan een ander deel te werken. Op deze manier schuiven groepen krijgsgevangenen telkens op. Het werk aan de spoorweg, dat onder zware omstandigheden moet gebeuren, begint in 1942 en is in oktober 1943 klaar..

Kaart van de Birma-Siamspoorweg met kampen

Bron: Brabantse Gesneuvelden (F. van Doorn)

Naar de Birma-Siamspoorweg

Groepen krijgsgevangenen die van Java op transport gaan naar de spoorweg worden eerst met schepen naar Singapore gebracht. Deze groepen worden aangeduid als ‘Java Parties’. Singapore is onderdeel van de Britse kolonie Straits Settlements en is door Japan bezet. De transportschepen worden ‘hell ships’ genoemd vanwege de slechte omstandigheden aan boord. Vanuit het Changi-kamp in Singapore gaan de krijgsgevangenen, die zijn bestemd voor de aanleg van het Thaise gedeelte van de spoorweg, per trein naar Ban Pong in Thailand. Vervolgens gaan zij in een vrachtauto of te voet naar hun werkkamp. Krijgsgevangenen die aan het Birmese gedeelte moeten werken gaan via het Changi-kamp per schip van Singapore naar Rangoon in Birma en van daaruit naar hun werkkamp. Het Changi-kamp is ingericht op een uitgestrekt kazerneterrein in het oosten van Singapore, bestaat uit groepen van barakken en heeft een aantal hospitalen. Norbertus van Hees komt niet verder dan Changi.

Plattegrond van het Changi-kamp, Singapore 1943-1948

Bron: National Archives of Singapore

Graf van Norbertus van Hees op het Nederlands Ereveld Leuwigajah in Tjimahi

Bron: Oorlogsgravenstichting

Dood in Changi

Norbertus van Hees komt in de loop van 1942 aan in Singapore. Norbertus is ziek. Hij lijdt aan dysenterie. Voor- of nadat hij in het Changi-kamp is geïnterneerd overlijdt hij op 17 of 18 november 1942 in een hospitaal in Changi. Hij wordt begraven in Changi en in 1949 herbegraven op het Ereveld in Medan op Sumatra. In 1966 worden zijn stoffelijke resten overgebracht naar het Nederlands Ereveld Leuwigajah in Tjimahi.

Vrouw en kinderen

De Japanners hebben niet alleen Norbertus van Hees geïnterneerd. Ook zijn vrouw Johanna en hun twee kinderen komen in een kamp terecht. In het kamp verneemt Johanna in juni 1943 dat haar man is overleden. In maart 1946 komt Johanna met haar kinderen aan in Nederland. Ze gaat in Tilburg op Leliestraat 75 wonen.

Gebeurtenis

• Tilburgers omgekomen onder Japanse overheersing

Bronnen

Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, map 229.
• Indische Kamparchieven.
• Japanse krijgsgevangenkampen.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• Delpher.

Literatuur

• Gerrit Kobes en Ad de Beer, 'Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953)', in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11).
• Herman Burgers, De garoeda en de ooievaar: Indonesië van kolonie tot nationale staat, Hoofdstuk V, Indonesië onder Japanse Bezetting, Brill 2010.
• J.E. Ellemers en R.E.Vaillant, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, Muiderberg Coutinho 1985.
• Loe de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, Deel 11b Hoofdstuk 8. Martinus Nijhoff, Den Haag 1969.
• Militaire Spectator jrg. 1986 nr. 3, 1995 nr. 8 en jrg. 1998 nr. 3.
• Renske Krimp, De doden tellen. Slachtofferaantallen van de Tweede Wereldoorlog en sindsdien, Nationaal Comité 4 en 5 Mei, Amsterdam 2016, p.16.

Externe links

• Norbertus Maria Joannes van Hees op Oorlogsbronnen.nl.
• Oorlogsgravenstichting, persoonsdossier van Norbertus Maria Joannes van Hees.
• Brabantse Gesneuvelden, Norbertus van Hees.