Wiskunde en statistiek

Toegenomen belang

Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw neemt het belang van wiskunde en statistiek binnen de sociale wetenschappen toe. Niet dat wiskunde en statistiek daarvoor geen rol speelde, maar het vak moest het zonder krachtige computertechnologie stellen en kwam niet in aanmerking voor een Nobelprijs, of een vergelijkbare erkenning zoals de Fields Medal (sinds 1950) of de Abelprijs (sinds 2003).

Algebra In Tilburg werd het vak na de Tweede Wereldoorlog onderwezen door prominenten als Max Euwe (tevens wereldkampioen schaken), en de invloedrijke econoom Dirk Schouten. Schouten, geen wiskundige van huis uit, schreef in 1967 (samen met Ad Kolnaar*) het gezaghebbende werk ‘Dynamische Macro-economie’, dat zich volgens collega-macro-econoom Jan Pen vooral kenmerkt door de “stugge volharding” waarmee de algebra wordt toegepast. Bezwaar maakte Pen evenwel tegen de politieke conclusies die uit de modellen worden afgeleid. “Zij zijn misleidend; en ook schadelijk, indien zij, bijvoorbeeld door grote groepen studenten, klakkeloos zouden worden aanvaard.”

Wiskundige modellen

Schouten was de belangrijkste representant van de ‘globale empirie’, een vorm van economische analyse waarbij nauwelijks nog gebruik gemaakt kon worden van computers en van zoiets als simulaties met niet-lineaire modellen. De term ‘globaal’ wijst er al op dat hier minder belang werd gehecht aan een zo exact mogelijke stilering van de economische werkelijkheid en aan strikt empirische toetsing. Immers, de zich steeds wijzigende omstandigheden zouden dwingen tot voortdurende bijstelling van de veronderstellingen. Het was Schoutens leerling Kolnaar, die er begin jaren zestig in slaagde om de globale empirie onder te brengen in relatief eenvoudige wiskundige modellen.

Methoden en technieken

De Tilburgse economen richtten zich in hun aanpak voornamelijk op Nederland. Anno 2017 is het werkveld internationaal van aard, en zijn wiskunde en statistiek belangrijke vaste waarden in onderwijs en onderzoek in vele wetenschapsgebieden. Bij Tilburg School of Social and Behavioral Sciences (TSB) treffen we het departement Methoden en technieken van onderzoek (MTO) dat in de empirisch-analytische traditie van de sociale faculteit al tientallen jaren aandacht schenkt aan de vraag hoe onderzoekers op methodologisch verantwoorde wijze, gebruikmakend van statistische technieken, hun onderzoek kunnen doen. Onderzoekers van MTO houden zich bijvoorbeeld binnen de sociale wetenschappen bezig met de ontwikkeling van modellen voor latente variabelen en bij psychologie met het meten van individuele verschillen. De nationale en internationale reputatie van MTO komt mede tot uitdrukking in de vele grants die de onderzoeksgroep in de loop der jaren heeft binnengehaald.

Toepassingen

Wiskundige en statistische toepassingen zijn er legio. Pensioenfondsen maken bijvoorbeeld gebruik van modellen om de risico’s van beleggingen in te kunnen schatten. Als bijvoorbeeld de verwachte gemiddelde leeftijd toeneemt, kan dit tot gevolg hebben dat de pensioenleeftijd omhoog gaat. Dat gebeurde in 2012 (van 65 tot 67), onder meer op basis van inzichten van het Tilburgse Netspar.

Ook bij het VN Wereldvoedselprogramma speelt wiskunde een grote rol. Wiskundige Hein Fleuren draagt bij aan het optimaliseren van voedseldistributie. Het gaat om beslissingen over voorraadbeheer, zodat voedsel op tijd terechtkomt op een rampplek. Deze voorraadmodellen zijn complex omdat ze niet alleen voedsel betreffen, maar ook het transport (trucks, vliegtuigen) en het feit dat het soms om gevaarlijke gebieden (met rebellen, landmijnen et cetera) gaat.

Data Science

Het laatste is een voorbeeld van data science*. In deze snel groeiende discipline gaat het om interactie tussen grote hoeveelheden data, wiskunde, statistiek en informatica. De vraag naar nieuwe, snellere en betere modellen en algoritmes is enorm. Die ontwikkeling heeft overigens weer raakvlakken met andere disciplines. Zo is het de vraag wat de economische, maatschappelijke, sociale en ethische gevolgen zijn als bijvoorbeeld veel van het bestaande werk wordt overgenomen door robots. De vier Tilburgse faculteiten TiSEM, TLS*, TSB en TSH werken met elkaar samen in het Data Science Center Tilburg (DSC/t).