Tilburg
Sinds de hogeschool in 1986 van naam veranderde mag Tilburg met recht als universiteitsstad worden getypeerd, al zullen weinig Tilburgers dat een typisch kenmerk van de stad noemen. Toch bepalen de ruim 30.000 studenten die de stad telt steeds meer het beeld. Zij studeren aan Tilburg University of aan de hogescholen Fontys en Avans. Met ruim 215.000 inwoners is Tilburg de zevende stad van het land met een toenemend contingent aan hoogopgeleiden.
Lang stond Tilburg bekend als de ‘Wolstad’, een van de belangrijkste textielsteden van het land, een arbeidersstad. Dat veranderde toen de textielindustrie medio vorige eeuw zo goed als geheel ten onder ging, door toenemende concurrentie uit het buitenland en ook door een gebrek aan samenwerking tussen de Tilburgse fabrikanten. Vanuit die crisis ontwikkelde Tilburg zich tot een ‘moderne industriestad’ met veel midden- en kleinbedrijf (mkb), een grote nadruk op logistiek en een stedelijke (kennis)economie, met aandacht voor creativiteit en innovatie.
Komst van hoger onderwijs
Tot de komst van de Katholieke Leergangen in 1918 kende de stad geen hoger onderwijs. De komst van de Handelshoogeschool in 1927 leek een curiositeit. De schrijver Toon Kortooms schenkt in zijn (in het Zuiden) veelgelezen roman ‘Beekman en Beekman’ uit 1950 aandacht aan de hogeschool, als Hendrik van Ham, een van de hoofdpersonen, Tilburg bezoekt: “Hendrik was opgestaan en ging regelrecht naar het tafeltje van vaandrig Lievendag. Hij tikte hem op de schouder en zei joviaal: ‘Hallo, Emiel, ook in de stad? Kom bij ons zitten. Ik ben hier met twee jonge professors van de school uit Tilburg. Je weet wel die heel hoge school. De hoogste van Tilburg. Waar ge ook staat, je ziet ze overal.’ “
Die tekst dateert van de tijd dat Tilburg een metamorfose onderging. In de binnenstad werd de 19e-eeuwse wijk Koningshoeven gesloopt en oude verbindingswegen maakten plaatsen voor wat nu de cityring is en voor nieuwe iconen als de schouwburg en wooncomplex de Katterug. Met deze ingrijpende (en vaak betreurde) renovaties moest Tilburg, zo was het bestuurlijke idee, een nieuw gezicht krijgen. Deze visie heeft ertoe geleid dat de stad op talloze plaatsen gemoderniseerd is en dat menig oud pand (waaronder veel fabrieken) het veld ruimde. Een van de panden die sneuvelden was hotel Riche, een geliefde plek aan de Heuvel voor hoogleraren voor lunches en diners.
Opkomst van de stad
Tilburg is een betrekkelijk jonge stad, die in 1809 stadsrechten kreeg. Tot in de 19e eeuw bestond de stad uit een verzameling herdgangen met namen als Heuvel, Besterd, Korvel en ’t Heike. Dat waren kleine nederzettingen, vaak in de vorm van een driehoek, die onderling verbonden waren door onverharde wegen. De textielfabrieken in de 18e en 19e eeuw vestigden zich vaak in de landelijke gebieden tussen de herdgangen, waardoor zich gaandeweg en op ongebruikelijke wijze de stad vormde, die in 1863 ook nog eens doorsneden werd, door de komst van een spoorlijn. In het huidige stadsbeeld herinneren onder meer het textielmuseum aan de Goirkestraat, het Duvelhok aan de St. Josephstraat en de voormalige wolspinnerij van Thomas de Beer (waarin zich nu museum De Pont bevindt), nog aan die periode. Ook in de Spoorzone bevinden zich meerdere industriële gebouwen die een nieuwe bestemming hebben gekregen, vaak met een cultureel- of kenniskarakter. Een voorbeeld daarvan is de LocHal, die in 2018 opnieuw in gebruik werd genomen, als bibliotheek. Daarin huizen ook meerdere culturele instellingen en wordt van de werkplekken gretig gebruik gemaakt door studenten.
Transformatie en imago
Tilburg transformeert in de 21e eeuw tot een stad waar oude industriële gebieden als de Piushaven en de Spoorzone opnieuw ontwikkeld worden. Dat leidt tot de komst van niet alleen appartementencomplexen, maar ook restaurants, theaters, winkels en ook tot gebouwen waarbij de universiteit betrokken is. In de Spoorzone vestigen zich in het lustrumjaar 2017 studentondernemers* (in Hal 88) en wordt in het Deprezgebouw een Mindlab ingericht, waarin stad en universiteit een fors bedrag investeren.
Tilburg wordt wel eens een ‘liefde op het tweede gezicht’ genoemd. De stad moet het stellen zonder een klassieke binnenstad en grachten, maar herbergt – voor wie goed kijkt - voldoende erfgoed en moderne parels waartussen veel mensen zich toch goed thuis voelen. Ook studenten waarderen de stad, blijkens onder meer de Nationale Studenten Enquête, met name vanwege de goede studentenhuisvesting, de horeca, de evenementen en de overzichtelijke schaal. Het imago van de stad laat ondanks de transformaties en de waardering nog wel eens te wensen over, reden waarom in 2015 een begin werd gemaakt met een nieuwe vorm van citymarketing, die zich ook richt op (aankomende) studenten. Het gedicht van Pieter Nieuwint uit 1997 maakt duidelijk waar toen de schoen wrong.
Ode aan Tilburg (1997)
Pieter Nieuwint (tekst en muziek)
In Amsterdam ben ik geboren en getogen
In Amsterdam ben ik gewoonweg kind aan huis
Als ik er wegga heb ik tranen in mijn ogen
Als ik er t’rugkom voel ik mij meteen weer thuis
Dat and’re steden echt voor mij dus niet zo hoeven
Ligt in dit licht wellicht wel licht’lijk voor de hand
Maar als ik perse ergens anders moet vertoeven
Dan ga ik naar een stadje in het zuiden van het land
Tilburg, met je - ach, hoe kan ik het vergeten?
Tilburg, met je – ’t ligt op 't puntje van m’n tong
Hoe of die beroemde bezienswaardigheden heten
Ik zou het best wel weten
Als ’k mijn zenuwen bedwong
Tilburg, met je – hè, ik kan het niet onthouden
Tilburg, met je - mijn geheugen is een zeef
Ach, sinds ik die stad ken ben ’k gewoon niet meer de oude
Ja, die stad die blijft me bij zolang ik leef
Hoe zou het komen dat aan bijna alle steden
Vroeger of later wel een liedje is gewijd
Maar dat als onderwerp een stad steeds is gemeden?
Was dat uit afgunst of uit onnadenkendheid?
Hoe het ook zij, ik wilde deze leemte vullen
Ik vond dat Tilburg schreeuwend onrecht werd gedaan
En door wat ik over die stad nu ga onthullen
Daardoor komt Tilburg echt eens in het zonnetje te staan
Tilburg, met je - dat ik daar niet op kan komen
Tilburg, met je - kom, hoe heet het ook al weer?
Had ik nou vanavond maar een spiekbrief meegenomen
Ik kon die woorden dromen
En nu ken ik ze niet meer
Tilburg, met je - ach, u moet het mij niet vragen
Tilburg, met je - nee, het wordt mij echt te veel
’t Is een stad die menigeen met stomheid heeft geslagen
En ook mij stokken de woorden in de keel
Kortom, ik kan met stelligheid beweren
Al lijkt het dan misschien een paradox
De stad waardoor ik mij liet inspireren
Die was gewoon geknipt voor Gerrit Brokx
Pieter Nieuwint (1945) was tot zijn pensionering docent Engels aan de universiteit en tevens als pianist en tekstschrijver betrokken bij Kabaret Ivo de Wijs en het KUB-cabaret.