Paclax

Paclax was een groep jongeren die in de plaatsen Raamsdonksveer en Geertruidenberg spraakmakend aan de weg timmerde in de jaren 1969-1972. Opgegroeid in een tijd van wederopbouw en gestage welvaartsgroei, eisten de jongeren een eigen plek op 'waarin de aandacht niet meer zou worden gericht op materieel gewin, maar op de vrijheid jezelf te zijn, zonder daarmee anderen te beknotten'. De groep ijverde voor een pop, actie en relax centrum (paclax) als onderdeel van de landelijke Provadya beweging. Maar de toenmalige gemeente Raamsdonk werkte niet mee, wat leidde tot enkele woelige jaren.

Fort Lunet

Begin 1970 kreeg Paclax een voet tussen de deur in Fort Lunet, waar de groep in een kazemat enkele maanden lang een theehuis exploiteerde, en in samenwerking met enkele jongeren uit Geertruidenberg popconcerten, theateracts en filmvertoningen op touw zette. "Honderden bezoekers relaxen in ludieke sfeer", schreef dagblad De Stem in april 1970 toen steeds meer jongeren de weg naar het fort wisten te vinden.

Maar al in mei van dat jaar besloot de groep het fort te verlaten wegen het ontbreken van voldoende voorzieningen voor zo’n grote toeloop. Nu de behoefte aan een pop- actie en relaxcentrum was aangetoond, meende de groep aanspraak te kunnen maken op betere huisvesting, bijvoorbeeld in het toen leegstaande Henricusgebouw in Raamsdonksveer. Maar het gemeentebestuur van Raamsdonk nam een afwachtende houding aan, en reageerde niet of nauwelijks op ingediende plannen.

Hoofdstraat 17

Bij het ontbreken van het beoogde jongerencentrum nam Paclax in het hart van Raamsdonksveer een 'onbewoonbaar verklaarde woning' in gebruik. De jongeren huurden dat 'huisje' aan de Hoofdstraat 17 voor vijf gulden per week van een man die overhoop lag met de gemeente. Het ‘huisje’ zou twee jaar lang dienst doen als ontmoetingsruimte, van waaruit tal van geruchtmakende activiteiten werden georganiseerd.

Krantenkoppen

Tableau de troupe. Een deel van de Paclax-groep bijeen voor een 'familieportret' op de kiosk op het Heereplein in Raamsdonksveer (1973). Foto: Roberto Heijmans .

De kranten deden met enige regelmaat verslag van de Paclax-activiteiten, voor het eerst in de zomer van 1969. "Paclax contra overheid. Men wil nog steeds blijven zwemmen bij Keizersveer", blokletterde dagblad De Stem toen in de zomer van 1969 een verbod werd uitgevaardigd om vrij te recreëren aan de oever van de Oude Maas bij Keizersveer. In een vlugschrift riep Paclax de inwoners op om het verbod te negeren. De jongeren dreigden met een handtekeningenactie en desnoods een bezetting. De politie liet zich daarop niet meer zien, en op het onderhavige strandje is nog jarenlang gerecreëerd.

"Gemeentehuis Raamsdonksveer beklad. Schoonmaken lastig karwei", schreef de krant in de zomer van 1970 over protesten tegen het uitblijven van een Provady?-jongerencentrum. En: "Zaterdagavond gekrakeel in Geertruidenberg. Honderden jongeren bezetten Marktkazerne na conflict met beheerster", nadat in dat gebouw eind 1970 een jeugdsoos beknot werd, en leden van Paclax meededen met jongeren die daartegen in het geweer kwamen. Paclax haalde ook op constructievere wijze het nieuws. "Vredes-manifestatie trekt kijkers en praters", schreef dagblad De Stem eind 1969 over een tweedaagse kerst-manifestatie van Paclax met muziek, discussies over oorlog en vrede, en pogingen om bredere steun te verwerven voor het beoogde jongerencentrum.

Vrijetijdscommune

Paclax begon in 1969 als een initiatiefgroep van acht jongeren van 18 en 19 jaar oud. In ‘het huisje’ aan de Hoofdstraat groeide de groep uit tot een 'vrijetijdscommune' met ruim dertig deelnemers. Al met al waren er voor korte of langere tijd meer dan veertig jongeren bij betrokken. De gemiddelde leeftijd bleef ongeveer 18 jaar. Het ouder worden van de initiatiefnemers werd gecompenseerd door de aanwas van jongere bezoekers. Ruim de helft was scholier of student, ruim een derde had een vaste baan, en de rest verrichte fabriekswerk voor een uitzendbureau of was in militaire dienst.

Gaandeweg kwam er aanloop van rondtrekkende jongeren, veelal uit het buitenland. Sommigen gebruikten het Paclax-huisje als sleep-in, soms zelfs op advies van de politie. Een enkele keer ook viste de politie er iemand uit die van huis was weggelopen. Wanneer 'te veel' Paclax-bezoekers samenschoolden in het gemeentepark werden ze daar uit weggejaagd. "Het is hier geen Vondelpark", oordeelde de politie.

Afscheidskrantje

Paclax verwaterde in de loop van 1973 toen de groep na twee jaar - mede onder toenemende druk van het gemeentebestuur - besloot de 'onbewoonbaar verklaarde woning’ in de Hoofdstraat te verlaten. Met een huis-aan-huis verspreid krantje nam Paclax afscheid. In dat krantje keken Paclax-leden terug op de voorbije jaren van 'saamhorigheid en activiteit'. "Ik kon me geen betere plaats indenken om naartoe te gaan", schreef één van de jongeren, Ïk hield ervan dat er zo veel verschillende karakters in Paclax waren, zo veel verschillende manieren van leven. Daardoor leerde ik mensen te begrijpen die anders leven dan ik."

Toch schreven veel oudgedienden van Paclax de groep 'een steeds meer passieve sfeer' toe. ,,Een deel van de bezoekers van het Paclax-huisje dronk bier, een ander deel rookte hasj of gebruikte soms zwaardere middelen. Maar er waren ook geheelonthouders. Kenmerkend voor de groep bleef het ontbreken van een hiërarchie en een grote mate van tolerantie jegens elkaars liefhebberijen en eigenaardigheden", aldus het afscheidskrantje.

Werkgroep

De activiteiten van Paclax, en een mede door Paclax in het leven geroepen werkgroep Jeugd- en Jongerenwerk, droegen in Raamsdonksveer mede bij tot de oprichting van het Vormingswerk voor Jonge Volwassenen (VJV) dat jongeren enige financiële ruimte bood (vormende) activiteiten te ontplooien. Het leidde ook tot de oprichting van een Stichting Ruimte voor de exploitatie van onderdak voor maatschappelijke en culturele activiteiten. Zo werd de ‘bewoning’ van het huisje in de Hoofdstraat lange tijd door de gemeente gedoogd na tussenkomst van de Stichting Ruimte. Maar tot de oprichting van het beoogde pop- actie en relax centrum is het nooit gekomen.

Documentaire

Ruim 40 jaar na dato, eind 2013, maakte de cineaste Birgit Verhoeven, een gefilmde documentaire over de wederwaardigheden van Paclax. Ter gelegenheid daarvan vond een reünie plaats. In 2015 zond Omroep Brabant de veertig minuten durende documentaire uit op tv. Eind 2022 documenteerde Henk Postma, één van de initiatiefnemers van Paclax, de wederwaardigheden van de groep in een boek: "Paclax 1969-72; woelige jaren aan de Dongemond". Dat verscheen in beperkte oplage. Ter gelegenheid daarvan weidden zowel de krant BN/DeStem als het weekblad De Langstraat een paginagroot artikel aan de Paclax-historie.

Het Anker

In de jaren zeventig is het 'Paclax-huisje' gesloopt. Het stond op de plek waar nu het toegangsplein is naar winkelcentrum Het Anker.