Lange, Martinus de

Maarten de Lange
Bron: Regionaal Archief Tilburg 565, invnr. 232
Volledige namen	Martinus de Lange
Geboortedatum	12-02-1879
Geboorteplaats	Lopik
Adres	Bredaseweg 204
Woonplaats	Tilburg
Beroep	Pater-missionaris
Overlijdensdatum	28-03-1945
Plaats van overlijden	Tjimahi (West-Java, ID)
Bijzonderheden	Door de Japanse bezetter geïnterneerd en overleden in een interneringskamp van Tjimahi.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden

Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Lange, Martinus de, (geb. Lopik 12-02-1879, gest. Tjimahi (ID) 28-03-1945) missiepater. Zoon van Gerrit de Lange (1842-1918) en Johanna Hoefnagel (1842-1910). Pater de Lange overlijdt op 28-03-1945 in Tjimahi, West-Java.

Achtergrond en jeugd

Martinus de Lange, roepnaam Maarten, wordt op 12 februari 1879 in het Utrechtse Lopik geboren als kind van bouwmansknecht en arbeider Gerrit de Lange en Johanna Hoefnagel. Johanna is voor haar huwelijk bouwmansmeid en dienstmeid. Het echtpaar krijgt vijf kinderen; allemaal jongens en allemaal geboren in Lopik. Maarten is de derde zoon. De twee oudste zoontjes overlijden in hun eerste levensjaar.

In april 1894 verhuist Maarten van Lopik naar Beesd, om twee jaar later terug te komen. In september 1896 of 1898 vertrekt hij als student naar Uden. In september 1901 gaat hij vanuit Uden naar Arnhem. Arnhem is een van de plaatsen waar de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus kloosters heeft. Bij deze congregatie treedt hij in. In 1907 wordt Maarten tot priester gewijd en in september van dat jaar komt hij via Heverlee (BE) terecht in Tilburg. Daar verblijft hij in het klooster van zijn congregatie op Bredaseweg 204. Tot september 1927 woont hij, met een tussenjaar in het missiehuis in Driehuis (Velsen), Tilburg. Daar is hij, inmiddels pater, leraar aan de Apostolische School. Eind september 1927 vaart De Lange met de M.S. ‘Indrapoera’ van de Rotterdamsche Lloydnaar naar Midden-Java.

M.S. Indrapoera

Bron: Stichting Koninklijke Rotterdamsche Lloyd Heritage

Congregatie Missionarissen van het H. Hart van Jezus

Het klooster van de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus op Bredaseweg 204 is bekend als het missiehuis van de ‘Rooi Harten’. De missionarissen droegen een vignet met een rood hart op hun habijt – vandaar de naam. De congregatie is in 1854 in Frankrijk gesticht door pater Jules Chevalier met als doel de verering van het Heilig Hart van Jezus en de verspreiding van de verering. De verspreiding gaat via onderwijs, gezondheidszorg, prediking en missie. Rond 1880 vestigt de congregatie zich in Nederland, eerst in Huize Gerra in Haaren en vervolgens in Tilburg. Aanvankelijk zit de congregatie in Tilburg in een oude wollenstoffenfabriek nabij het Wilhelminapark. Daarna betrekt de congregatie het missiehuis aan de Bredaseweg. Het missiehuis is ontworpen door architect Hubert de Beer (1844-1898), met bijdragen van Pierre Cuypers (1827-1921), en is ingewijd in 1890. Vanaf 1894 wordt het missiehuis het bestuurscentrum van de noordelijke provincie van de congregatie. Vanuit het missiehuis zijn talrijke paters en broeders uitgezonden naar overzeese missiegebieden. Een broeder is geen priester, een pater wel.

Missiehuis van de ‘Rooi Harten’, Bredaseweg 204

Bron: Collectie Regionaal Archief Tilburg

Missie

Vanaf het midden van de negentiende eeuw is vanuit Tilburg een groot aantal missies ondernomen. Het doel van deze missies is mensen met een andere religie te bekeren tot het christelijk geloof. Protestanten spreken over zending, Rooms-Katholieken over missie. Tilburg ontwikkelt een omvangrijke missie-infrastructuur. Centra daarvan zijn onder andere de Fraters van Tilburg, de Paters Oblaten, de Kapucijnen, de Fathers van Mill Hill (De Rooi Pannen) en de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus. Deze laatste congregatie krijgt in 1881 van de Paus opdracht missiearbeid te verrichten. De congregatie heeft van het begin van de 20e eeuw tot de Tweede Wereldoorlog broeders en paters als missionarissen uitgezonden naar het toenmalige Nederlands Oost-Indië (Molukken 1902; Celebes 1919; Midden-Java 1921), Nieuw Guinea (1902), Oceanië (1905), de Filippijnen (1908) en Brazilië (1911). In de Tweede Wereldoorlog zijn door de congregatie geen missionarissen uitgezonden.

In 1826 wordt Batavia, gelegen in het westen van Java, het bestuurscentrum van de apostolische prefectuur van Nederlands Oost-Indië. De prefectuur (een pauselijk missiegebied) is in 1807 opgericht en wordt in 1842 verheven tot Apostolisch Vicariaat van Batavia. Vanaf 1900 wordt het vicariaat van Batavia gaandeweg kleiner omdat prefecturen en vicariaten worden afgesplitst. Eerst gebeurt dit met gebiedsdelen buiten Java. Tussen 1927 en 1948 worden ook delen van Java afgescheiden: Malang (1927), Soerabaya (1928), Poerwokerto (1932), Bandoeng (1932), Semarang (1940) en Soekaboemi (1948). Daardoor omvat het vicariaat rond 1940 alleen nog delen van Midden-Java. Niettemin blijft Batavia het bestuurscentrum van de kerk in Nederlands-Indië. Het Apostolisch Vicariaat van Batavia wordt bestuurd door de Orde van de Jezuïeten, met aan het hoofd vanaf 1934 Mgr. Peter Johannes Willekens S.J. (1881-1971), Apostolisch Vicaris. Zijn standplaats is Batavia. De Jezuïeten werken samen met de Minderbroeders Franciscanen, de Minderbroeders Conventuelen en de Missionarissen van het H. Hart.

Ziekenhuis Onder de Bogen te Djokja ca. 1930

Bron: Collectie Wereldmuseum Amsterdam (voorheen Tropenmuseum)

Midden-Java is de eindbestemming van pater De Lange. Zijn congregatie heeft hier binnen het Apostolisch Vicariaat van Batavia een aantal standplaatsen voor de missie. Op een daarvan, de hoofdstatie Poerworedjo, gaat hij werken. In 1932 wordt de Apostolische Prefectuur van Poerwokerto afgesplitst van het vicariaat. De standplaats van pater de Lange blijft Poerworedjo; hij is daar pastoor. In 1930 ligt hij maandenlang in het ziekenhuis ‘Onder de Bogen’ in Djokja als gevolg van trombose. Hij wordt beter maar rijdt twee maanden later op de weg van Poerworedjo naar Djenar met een huurauto in een ravijn. Ook hiervan herstelt hij. Bij zijn zilveren priesterjubileum in 1932 ontvangt hij een couvert met daarin 1501 gulden waarvoor een nieuw altaar met toebehoren voor zijn kerk wordt gekocht. In 1939 is pater de Lange in Tilburg, om datzelfde jaar weer te vertrekken naar Poerwokerto. In 1941 wordt De Lange pastoor in Pekalongan, een andere statie in de prefectuur.

Japanse internering

Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. In januari 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. Op 8 maart 1942 capituleert het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Nederlands-Indië komt onder Japans bewind te staan. Omdat Japan Nederlands-Indië wil opnemen in een nieuwe Aziatische politieke en economische orde, moeten alle westerse invloeden worden uitgebannen. Een van de maatregelen daartoe is de onmiddellijke internering van Nederlandse burgers in burgerkampen. Volgens schattingen zijn 100.000-110.000 Nederlandse burgers door de Japanners geïnterneerd, inclusief missionarissen. In 1940 zijn 570 priesters, 1860 zusters en 530 broeders van 58 verschillende ordes en congregaties actief in de missie in Nederlands-Indië. Het grootste deel van hen wordt geïnterneerd; Japan betitelt hun aanwezigheid als gevaarlijk en ondermijnend, omdat zij de christelijke religie verspreiden. Gaandeweg de oorlog worden de leefomstandigheden van de geïnterneerde burgers steeds slechter. In het laatste jaar van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië groeit het aantal sterfgevallen onder hen snel door ziekte, uitputting en ondervoeding. De schattingen van het aantal geïnterneerden dat in de Japanse burgerkampen is omgekomen variëren van 13.000 tot 16.800 personen. Onder hen zijn 27 leden van de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus.

Zendingskaart uit ca 1930, Batavia omcirkeld

Bron: Vrije Universiteit Amsterdam (P. Noordhoff)

Graf van Pater de Lange op Nederlandse Ereveld Leuwigajah in Tjimahi

Bron: Oorlogsgravenstichting

Overlijden op West-Java

De Lange wordt door de Japanners geïnterneerd. Over zijn internering hebben wij geen gegevens, behalve over de plaats waar hij op 28 maart 1945 is gestorven: Tjimahi op West-Java. Bij Tjimahi zijn acht interneringskampen voor burgers opgericht: ‘4e en 9e Bataljon’ (mannen en jongens), ‘Baros 5’ (mannen en jongens), ‘Baros 6’ (vrouwen, mannen en jongens), ‘Padalarang/Gadobankong’ (vrouwen en kinderen), ‘Treinkampement’ (vrouwen en kinderen), ‘Goenoeng Haloe’ (jongens), ‘Pasir Benteng’ (jongens) en ‘Militair Hospitaal’ (oude mannen, zieke mannen, zieke jongens). Gezien hun kamppopulatie komen voor de internering van pater de Lange de volgende kampen het meest in aanmerking: ‘4e en 9e Bataljon’, ‘Baros 5’, ‘Baros 6’ en ‘Militair Hospitaal’. Hij is in Tjimahi begraven op Nederlands Ereveld Leuwigajah, vak VI, nr. 330.

Gebeurtenis

• Tilburgers omgekomen onder Japanse overheersing
• Japanse overheersing: de religieuzen

Bronnen

Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, invnr. 221 en 232.
• Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven.
• Huygens Instituut, Repertorium van Nederlandse zendings- en missie-archieven 1800-1960.
• Missionarissen van het Heilig Hart.
• Indische Kamparchieven.
• Japanse Burgerkampen.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• Delpher

Literatuur

• Jan Willemsen, Nederlandse missionarissen en hun missiegebieden, Nijmegen 2006.
• J.F.L.M. Cornelissen, Pater en Papoea, Kok, Kampen 1988.
• Gerrit Kobes en Ad de Beer, Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953), in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11)

Externe links

• Oorlogsgravenstichting Persoonsdossier Maarten de lange
• Maarten de Lange op Oorlogsbronnen.nl