Jo Verschuuren

Johanna ‘Jo’ Maria Verschuuren (geb. te Tilburg 6-3-1917, gest. Eindhoven 16-10-2000), lerares, actief in het verzet gedurende de tweede Wereldoorlog. Dochter van Arnoldus Henricus Joannes Maria Verschuuren (1887-1936) en Elisabeth Maria Josephina van Liempt (1890-1917). Op 14 augustus 1944 trouwt zij te Tilburg met Johannes Ludovicus Petrus van Besouw (1916-1976). Zij krijgt zes kinderen.

Achtergrond en jeugd

Op 6 maart 1917 wordt Jo geboren te Tilburg op het adres Spoorlaan 124. Zij is het tweede kind uit het huwelijk van Arnoldus Henricus Joannes Maria Verschuuren, banketbakker, en Elisabeth Maria Josephina van Liempt. Zij heeft nog een oudere zus, Philomena (1915). Bijna een maand na de geboorte van Jo, overlijdt haar moeder (op 2 april 1917). Jo gaat vervolgens, eind september 1917, naar haar grootouders Verschuuren. Haar zus Philomena blijft thuis wonen, bij hun vader. Op 10 oktober 1918 keert Jo weer terug naar haar ouderlijk huis. Twee dagen tevoren is haar vader hertrouwd met Martina Antonia van Liempt (1882-1952), een oudere zus van zijn overleden echtgenote. In 1922 verhuist het gezin naar de Heuvelstraat 25 (later 25a) in Tilburg. Het betreft hier een banketbakkerij annex lunchroom met bovenwoning. In 1936 overlijdt vader Verschuuren.

Verzetsactiviteiten

De verzetsactiviteiten van Verschuuren beginnen in het voorjaar van 1943: alle studenten moeten een loyaliteitsverklaring ondertekenen. Bij het tekenen van deze verklaring beloven zij dat ze zich zullen ‘onthouden van iedere tegen het Duitse Rijk [...] gerichte handeling’. Wie niet tekent, mag geen college meer lopen. De Raad van Negen (gedurende de Tweede Wereldoorlog het illegale overlegorgaan van het Nederlandse Studentenverzet) vaardigt daarop de richtlijn uit in het (illegale) blad De Geus dat men niet mag tekenen, wie wel tekent is een deserteur. Begin mei 1943 komt er een oproep: mannelijke studenten die de loyaliteitsverklaring niet hebben ondertekend, moeten zich in Ommen bij de Arbeitseinsatz melden. Doen zij dat niet, dan volgen er represaillemaatregelen jegens hun familieleden. Onder studenten wordt gestimuleerd niet naar Ommen te gaan, maar onder te duiken. Vanaf het voorjaar van 1943 zijn er steeds meer onderduikadressen nodig.

Als lerares, zij geeft bijlessen, heeft Verschuuren veel contacten in Tilburg. Zij ziet en hoort veel, met name problemen betreffende onderduiken. Zij besluit om zich actief in te zetten op het gebied van huisvesting, voeding, kleding en financiën. Ongeveer honderd onderduikers brengt zij onder in Hulsel en omgeving, voor het grootste deel bij boeren. Deze vorm van ‘huisvesting’ is ideaal, zowel voor de onderduikers als de ‘hulpverleners’. De onderduikers zijn veel buiten, ‘in de gezonde lucht’, en zij kunnen meewerken op de boerderij. De hulpverleners hebben minder zorgen. Centraal punt is ‘de duikboot’ bij boer Van der Heijden in Hulsel. Dit is een hooimijt, omgebouwd tot schuilplaats. Verschuuren werkt samen met douanier Suykerbuik van de post Goirle/Poppel. Zij houdt zich niet bezig met gewelddadige acties.

Contacten in het verzet

Door haar verzetsactiviteiten komt Verschuuren regelmatig in contact met andere verzetsorganisaties zoals Van de(r) Bruggen (belastingambtenaar), Gaudelius, Van Oeckel (waaruit de groep ‘v.d. Bruggen’ is ontstaan). Zij had verder contact met De Kort van het Gewestelijk Arbeidsbureau (GAB) en met Ben van Huijgevoort (voor extra bonnen). Van de groep ‘Trouw’ neemt Verschuuren incidenteel geld, bonnen en onderduikers over. Verschuuren heeft ook contact met Pater Bleys uit Limburg, geregeld brengt zij piloten weg op verzoek van Theo Vogels. Zij heeft ook contacten met de Tilburgse verzetsgroep ‘Ome Frits’, waartoe ook Paula Mandos, Agnes Franken-Keijzer en de zussen Miet en Net Schijns behoren.

Omstreeks juli 1944 wordt de groep ‘Jo’ opgenomen in LO-verband. De financiën lopen via Jan Knuvelder, contactpersoon was Paul van Miert. Het geld komt binnen door middel van giften en verkopen van geheime staatsaandelen (gedrukt bij firma Van Eerd te Tilburg). Verschuuren heeft ca f 100.000,00 via deze lening opgehaald. Van de(r) Bruggen is in eerste instantie de leider van de groep. In september of oktober 1943 wordt hij door Piet Gerrits gearresteerd. Na zijn vrijlating duikt hij onder in Amsterdam. Daar leidt hij blijkbaar een zeer luxueus leven, hetgeen volgens Verschuuren, die vanaf oktober 1943 regelmatig naar Amsterdam reist om van der Bruggen zijn salaris te brengen, niet mogelijk is van zijn salaris. Dit zorgt voor argwaan bij de groep. Op 14 augustus 1944, enkele maanden voor de bevrijding van Tilburg, trouwt Verschuuren te Tilburg met Jan van Besouw.

Na de oorlog

Verschuuren sluit zich na de oorlog aan bij GOIWN ((Vereniging Gemeenschap Oud Illegale Werkers Nederland). In 1946 verhuist het echtpaar Verschuuren-Van Besouw naar Eindhoven. Daar worden in de periode 1946 – 1954 zes kinderen geboren. In 1976 sterft haar echtgenoot. Jo Verschuuren overlijdt op 16 oktober 2000 in Eindhoven.

Bronnen en literatuur

Regionaal Archief Tilburg,

• Archief 565, Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, invnr. 97 (map mevr. J. van Besouw-Verschuren) en 100 (map J. Franken, 1983-1984]. Betr. naamlijst van Tilburgse verzetsmensen, documentatie 1940-1945 en aantekeningen uit het interview)
• Archief 332, J. Knuvelder (LO/LKP Brabant-Oost) te Tilburg, 1942-1945

• Hoeven, Liesbeth, Astrid de Beer, Haar verhaal. Het verzet van Tilburgse vrouwen in de Tweede Wereldoorlog (Tilburg 2019)
• Schraa, Sanne, Vergeten verzetsvrouwen. de onderbelichte rol van Tilburgse vrouwen in de geschiedschrijving van de illegaliteit, in: Tilburg, tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur, jaargang 37 (2019), nr. 2