Fruithuisje

Het Fruithuisje 1940 ……… het begin

Het huidige landhuis Chartroise aan het Heereplein werd ontworpen in 1939 door architect C.H. de Bever. Het was het derde huis met dezelfde naam in Raamsdonksveer. Het eerste landhuis werd gebouwd in 1729 door Simon van Son op de resten van het voormalige Hollands Huis, een Kartuizerklooster in de buurt waarvan de oorsprong van Raamsdonksveer (Sandoel) gezocht moet worden. Het huis krijgt de naam Chartroise – een verwijzing naar de Kartuizers. Later komt dit bezit in handen van de families Heere en Simonis. Het tweede huis met de naam Chartroise wordt gebouwd aan het Heereplein in de tweede helft van de 19e eeuw in opdracht van Theodorus Heere (1800 - 1869), getrouwd met Theresia Zijlmans. Dit landhuis was van oorsprong een aanzienlijk Langstraathuis met klokgevel. In 1939 was het huis door verzakking van een dusdanige slechte kwaliteit dat het gesloopt moest worden. De bouwopdracht voor een nieuw Chartroise kwam van de heer mr. Theo Heere, burgemeester gemeente Raamsdonk van 1938 - 1946. Het werd de burgemeesterswoning. Hij woonde daar met zijn gezin. Bouwbedrijf Weterings kreeg de opdracht voor de bouw. Het ontwerp was van architect De Bever. Nog steeds wordt hij genoemd als een zeer belangrijke architect die zijn sporen zeker heeft verdiend in de Nederlandse bouwwereld.

Deze foto is gemaakt in het najaar van 1940 aan de achterkant van het in aanbouw zijnde woonhuis van de familie Th. Heere-van Gilse (thans het Gemeentehuis). Op de foto staan de opdrachtgever Familie Heere-Van Gilse, de architect C. de Bever en de aannemers Mertens en Weterings met een deel van hun personeel. De gevelsteen op de achtergrond komt van het landhuis dat ooit door Simon van Son is gebouwd op de fundamenten van het Kartuizerklooster. 1729 verwijst naar de bouwdatum. In het wapen zitten het familiewapen van de ambachtsheer Simon van Son verwerkt.

De tuin van fam. Heere richting de Boterpolder, tijdens wateroverlast in november 1928.

Bij deze prachtige villa hoorde ook een prachtige tuin, ontworpen door tuinarchitecte mevrouw Mien Ruys te Dedemsvaart, met een door De Bever ontworpen bijpassend tuinhuis (het latere Fruithuisje), geheel in de stijl van het woonhuis. Deze fraaie foto is genomen vanuit de tuin van de familie Heere tijdens de oorlog. De foto is pas na de oorlog uitgegeven. Op deze foto is ook de oude OLV Hemelvaart Kerk van Raamsdonksveer - waarvan de toren door de Duitsers in 1944 is opgeblazen - nog goed te zien.

Onderdeel van de tuin was een grote moestuin, met een vijver. Een tragisch ongeval bij de fam. Heere, een kleinkind, Bertje Heere, is op 6 september 1959 daarin verdronken.

Tuinhuisje gezien vanuit de woning van de familie Heere

In de Grote Kerkstraat was in 1949 ongeveer tegenover slager Bouwens het café Kerkzicht van de familie Berende. Rechts van het café (waar nu het terras is) was de toegangspoort naar de weilanden achter de Grote Kerkstraat en boomgaard en de remise van de fam. Heere. Die liep behoorlijk af want de Grote Kerkstraat was eigenlijk een waterkerende dijk. Dit gebied werd later bebouwd: de Boterpolder.

De remise (het tuinhuisje/het fruithuisje)

De remise bestond in die tijd uit 2 verdiepingen: de bovenste verdieping werd gebruikt voor opslag van de gereedschappen en de lege kisten. De onderste verdieping had een schaftlokaal en een L-vormige ruimte waar later het fruit werd gesorteerd. In het schaftlokaal zat een grote open haard en een hok waar honden in opgeborgen konden worden. Mr. Heere had in die periode twee honden, een Ierse setter en een Duitse staander, beide teven. Tijdens de periode van loopsheid mocht de betreffende hond daar “logeren”. Om ruimte te krijgen voor de verwerking van het fruit werd het schaftlokaal uitgebroken door de zoon van aannemer Weterings. Hij was niet blij met het stevige metselwerk van zijn vader (aannemersbedrijf Mertens en Weterings), want dat kostte hem menig zweetdruppels! Op die wijze ontstond één grote werkvloer. De boomgaarden Meteen na WOII - in 1946/1947 - begon mr. Heere met een kleine boomgaard in hun tuin als experiment. De boompjes werden geplant in een stukje van wat nu de Boterpolder is, aanpalend aan de siertuin van Huize Chartroise en direct gelegen bij het tuinhuisje (door de familie Heere aangeduid als “remise”).

De boomgaard grenzend aan de tuin van Chartroise was ca. 1,5 ha groot en strekte zich uit vanaf het tuinhuisje naar de huidige Pieter Breughelstraat en De Haven.

De Oriezanden

De proef met de fruitbomen slaagde en daarna werd in twee fases in de Oosterhoutse polder een boomgaard van bijna 15 ha. aangelegd. In het gebied ten zuiden van de A27 tussen Raamsdonksveer en Oosterhout bezat de fam. Heere gronden in het gebied De Hillen. In dit gebied werd een tweede boomgaard aangelegd gesitueerd in ”Het Oliezand“ (locatie tegen het kanaal aan richting Oosterhout). Het eerste gedeelte werd hier in 1949 aangelegd en het tweede deel twee jaar later. Het fruitbedrijf werd “De Oriezanden” genoemd.

Hier werkten 4 mensen; ‘s zomers oogsten en 's winters snoeien en waar nodig bijplanten en boom- en grondonderzoeken uitvoeren. ‘s Zomers werd het fruit geoogst en 's winters werd er gesnoeid en waar nodig bij geplant. Er werd ook boom- en grondonderzoek gedaan. Het fruit werd gesorteerd in de remise, daarna ging het vanwege de beperkte ruimte in het Fruithuisje naar de koelcel in Zaltbommel en van daaruit naar de veilingen. Het transportbedrijf van Wed. Adriaanse zorgde voor transport naar de veiling. Tussen het tijdstip van oogsten en de veiling zat 1 week. Mr. Heere was altijd zeer benieuwd wat de opbrengsten waren en wilde dezelfde dag altijd weten wat het fruit aan de veiling had opgebracht.

Tijdens het oogsten werd een kanis (mand) gedragen op de rug om het geplukte fruit in te doen. Het fruit uit beide boomgaarden werd gesorteerd in het Fruithuisje.

Het sorteren van het fruit gebeurde als volgt: Onderin het Fruithuisje stond een ronddraaiende sorteerschijf met daarin gaten in verschillende maten. Hieronder liep een transportband van waar het fruit met de hand werd afgehaald om ze op maat in de kistjes te leggen. Dit moest heel zorgvuldig gebeuren om het fruit niet te beschadigen (geen butsen erin).

Soorten fruit:

Fruitbomen op De Oriezanden:

Appels: Golden Delicious, Jonatan, Goudreinet, Cox en Glorie van Holland

Peren: Conference, Triomphe de Vienne, Sintremis (stoofpeer)

Fruitbomen in de tuin van de familie Heere:

Appels: Jonatan, Golden Delicious, Glorie van Holland

8 pruimenbomen: Reine-Claude

2 Notenbomen

2 (lei)bomen: peren Triomphe de Vienne

Verwerking van het fruit

Het fruit uit de boomgaard achter Chartroise en de boomgaard Oriezanden werd gesorteerd in de remise, daarna ging het vanwege de beperkte ruimte in het Fruithuisje naar de koelcel in Zaltbommel en van daaruit naar de veilingen. Tussen het tijdstip van oogsten en de veiling zat 1 week.

Sorteren van het fruit uit beide boomgaarden werd gedaan gedurende de hele week 's zomers door Rinus Stokx met de hulp van drie personen: Jans van Gils, Jaantje Kommers en Ad Timmermans. Het fruit werd verkocht vanuit het Fruithuisje. Mensen uit Raamsdonksveer kwamen hier hun fruit kopen. Dit ging de hele dag door en in de Kersttijd was het extra druk. Afgekeurde appels gingen naar Flipje - Tiel voor verwerking tot appelmoes.

De appels en peren werden van de Oriezanden naar de remise gebracht voor verwerking: sorteren op grootte en kwaliteit, waarbij de steeltjes van de appels en peren keurig dezelfde kant op wezen. Zoals gebruikelijk werd het fruit in kisten van de veiling gelegd. Per kist 20 kg. appels en 18 kg. peren. Daarnaast had het fruitbedrijf ook kisten met eigen opdruk. De kistjes kwamen van Simons Houtwarenfabriek (SIMFA) Oosterhout. Dat was niet zo vreemd, want Mr. Heere was daar commissaris van.

Onder die naam werd het fruit op veilingen aangeboden. De Oriezanden was lid van meer fruitveilingen. De appels werden meestal in Den Bosch geveild en de peren in Breda of Barendrecht. De bedrijfsleider van de boomgaard, Jan de Winter, belde in de ochtend naar de veilingen om te beoordelen waar op dat moment het fruit het meeste geld opleverde. De dag daarna werd het fruit óf door een van de eigen medewerkers met trekker en platte wagen óf door de firma Wed. Adriaanse naar de veilingen in ’s-Hertogenbosch, Barendrecht en Eindhoven vervoerd

De heer Theo Adriaanse weet over het vervoer nog te melden dat hij ook fruit heeft vervoerd naar het Moederhuis van de Zusters van Schijndel, en ook naar een huis van de zusters in Eindhoven, nabij de Boschdijk. Ook heeft hij bijen vervoerd van de Ambrosius Hoeve nabij Hilvarenbeek naar de Oriezanden voor de bestuiving van de vruchten. (Dit gebeurde ‘s avonds, en ‘s morgens werden de bijen gelost.) Misschien niet zo bekend, maar ook de zusters van het Theresia ziekenhuis en de school werden naar De Oriezanden gebracht, en plukten daar mee. Vaak werd vanaf De Oriezanden het vervoer naar veilingen gedaan, maar fruit werd ook vervoerd naar de remise. Daar werd het fruit dan gesorteerd op kwaliteit. In de oogstmaanden werd er elke dag naar de veiling vervoerd. Tussen 16.00 uur en 17.00 uur belde mevrouw De Winter naar Den Bosch om te vragen wat het fruit die dag had opgebracht. Als meneer Heere dat niet wist had hij geen rust.

Op zaterdag kwamen er tien extra kisten met appels en peren naar Raamsdonksveer. In de remise werden deze verkocht aan de Verenaren. Er was altijd één mevrouw die 6 kilo appels kwam kopen. Ze vroeg steeds om 3 extra appels gratis. Deed men dat niet, liet ze de appels staan en kocht ze niet!

De kinderen van meneer en mevrouw Heere kwamen vaak in het weekend met de kleinkinderen naar huis. Deze mochten van meneer Heere geen appels uit de remise pakken zonder dat aan Jan de Winter te vragen.

Personeel voor de boomgaarden

Jan de Winter, geboren te Ovezande (Zeeland) op 25-09-1919, getrouwd met Maatje Stokx, gestorven 26-08-1992.

Marinus Stokx, geboren te Ovezande (Zeeland) op 01-01-1934, getrouwd met Betsie Verhoeven.

Maar hoe kwamen Jan de Winter en Rinus Stokx nou terecht in Raamsdonksveer?

Beiden zijn afkomstig uit Ovezande (Zeeland). De ouders van Jan de Winter hadden een gezin van 6 jongens. Vader De Winter zat in de commissiehandel. Dat wil zeggen dat hij een voer appels, wortelen, etc. kocht en deze weer doorverkocht.

Jan de Winter studeerde aan de Landbouwschool in Wilhelminadorp. Op een dag kwam iemand van het Landbouwschap Zeeland vragen of Jan samen met Frans de Punder uit Kwadendamme op sollicitatiegesprek wilde gaan in Raamsdonksveer bij het fruitbedrijf van de familie Heere. Jan en Frans waren - zoals mevrouw De Winter het vertelde - de beste studenten.

Jan de Winter werd de gelukkige die als bedrijfsleider op het fruitbedrijf van mr. Heere in de Oosterhoutse polder kon komen werken. Hij zorgde ervoor dat de oogst op peil bleef en het fruit een goede kwaliteit behield. De familie De Winter kwam te wonen in het huis Heereplein 11, de tuinmanswoning, gebouwd als aanpalende dienstwoning van Villa Chartroise van de familie Heere.

Later voegde ook Marinus Stokx (zwager van Jan de Winter) met zijn vrouw zich in Raamsdonksveer om te gaan werken als fruitteler en fruitsorteerder in de boomgaarden en in de remise. Marinus heeft met zijn familie eerst gewoond in de Hoofdstraat (het steegje naast café van Mientje de Reijer, nu de doorsteek naar het Anker), daarna in de Laurierstraat 16. Zijn vrouw heeft gewerkt in de huishouding bij mr. Heere, burgemeester.

Waar komt de naam de Oriezanden vandaan?

Zou het kunnen zijn dat deze een verbastering is van Het Oliezand of van Ovezande, de plaats waar Jan de Winter en Rinus Stokx, vandaan kwamen? Was de naam Ovezande onduidelijk geschreven en heeft men de letters “ve” gelezen als “rie”?? Het is ons nog onduidelijk, maar wellicht kunt u deze informatie aanvullen?

Na het overlijden van mr. Heere in 1967 heeft de familie Heere het fruitbedrijf verkocht. Drie jaar daarna verlieten de Heeres het kolossale huis aan het Heereplein. Daarmee kwam een einde aan het tijdperk waarin de familie Heere onmiskenbaar haar stempel drukte op de geschiedenis van Raamsdonksveer.

Het Fruithuisje, vanaf 2004 het nieuwe onderkomen van Stichting Veers Erfgoed

’t Fruithuisje is de thuisbasis van Stichting Veers Erfgoed. Deze Stichting probeert het verleden een plekje te geven in het heden. Probeert de geschiedenis, de mooie foto’s en verhalen in beeld te brengen en door te geven aan de volgende generatie. In dit gebouw worden ideeën en projecten bedacht en uitgewerkt met een groot team van vrijwilligers. Zo is er een bouwploeg, een werkgroep archief en nog veel meer. Er worden in het fruithuisje en op locaties in Raamsdonksveer regelmatig tentoonstellingen gepresenteerd. Elke basisschool uit Raamsdonksveer brengt jaarlijks een bezoek voor het educatie programma: “Scholenproject Jet en Jan”.

Op 2 februari 2004 werd door Stichting Veers Erfgoed en gemeente Geertruidenberg een overeenkomst getekend met betrekking tot ingebruikname van het Fruithuisje. Na intensieve schoonmaak werd het pand in gebruik genomen op 18 september 2004. De opening was een groot succes. Honderden mensen bezochten die middag het nieuwe informatiecentrum van Veers Erfgoed.

Maar voordat het zover was ging er heel wat aan vooraf…………………………

De allereerste locatie waar deze Stichting gehuisvest was, was in de voormalige bakkerswinkel aan het Heereplein. Het was een tijdelijke plek. Vanaf 2002 moest er gezocht worden naar een nieuwe locatie. Mooi om terug te lezen in een oude Kiosk (het blad van de Stichting uit 2001/2002)

Eindelijk na een jaar zoeken een eigen plek in 2002! Veers Erfgoed mag gebruik maken van enkele ruimtes in het Henricusgebouw. Maar ook dit bleek niet het laatste onderkomen te zijn. De Stichting “De Handwijzer” was dermate gegroeid dat men voor hun cursussen alle ruimtes in het Henricusgebouw nodig had. En zo kon het gebeuren dat Veers Erfgoed opnieuw op zoek moest naar werk- en expositieruimte. Met hulp van gemeente Geertruidenberg werd op 2 februari 2004 het Fruithuisje in gebruik genomen door Stichting Veers Erfgoed. Na een intensieve schoonmaak konden plannen worden gemaakt voor een officiële opening.

De uitnodigingen voor de grandioze opening op 11 september 2004 werden verstuurd. Honderden mensen bezochten die middag het nieuwe informatiecentrum van Veers Erfgoed. De officiële opening was een feit en een groot succes!

Het Fruithuisje in gebruik bij Stichting Veers Erfgoed

Het Fruithuisje is inmiddels een begrip in Raamsdonksveer en synoniem aan Stichting Veers Erfgoed.

Het fruithuisje is op de begane grond ingericht met een oud keukentje, een kleine huiskamer met bedstee en een winkeltje. Verder is er een tentoonstellingsruimte waar dan ook regelmatig open dagen gehouden worden. Er worden dan foto's en voorwerpen getoond en ieder kan terecht om een kijkje te nemen in de geschiedenis van Raamsdonksveer en voor een kopje koffie of thee. Maar er zijn ook educatiedagen. De groepen 5 en 6 van de basisscholen in Raamsdonksveer krijgen onder leiding van vrijwilligers van Stichting Veers Erfgoed een lespakket toegestuurd met het verhaal van Jet en Jan en uiteraard hoort daar een bezoek aan 't Fruithuisje ook bij. De kinderen mogen dan boodschappen afwegen in het winkeltje, kousen stoppen, schrijven met een lei en krijgen uitleg hoe het in de tijd van hun grootouders of overgrootouders er op school aan toe ging.

De bovenverdieping wordt gebruikt als werkruimte door de vrijwilligers. Hier is het archief opgeslagen, worden gegevens verwerkt voor verhalen op www.raamsdonksveeropdekaart.nl en er worden voorbereidingen getroffen voor de exposities. Hier worden vaak vergaderingen gehouden. Hier ontstaan de eerste ideeën en plannen voor een nieuw project.

Stichting Veers Erfgoed kan een beroep doen op tientallen vrijwilligers! Tijdens de open dagen kunnen mensen binnenlopen voor een vraag, een foto of ze brengen er hun eigen herinneringen in de vorm van foto's of verhalen.

Met de mobiele kiosk is het mogelijk om op locatie aanwezig te zijn, zoals bij de Veerse dag, de Molendag en bij tal van andere door Veers Erfgoed georganiseerde evenementen.

En zo is het Fruithuisje vanaf begin in 1940 tot heden een begrip in Raamsdonksveer.

www.veerserfgoed.nl

Heeft u aanvullingen of wijzigingen bij dit artikel? opdekaart@veerserfgoed.nl