Collse molen

De Collse watermolen[1][2], een dubbele onderslagmolen, is een gecombineerde koren- en oliemolen aan de Kleine Dommel. De korenmolen heeft 2 koppel maalstenen en de oliemolen alleen een voorslagwerk.
De molen ligt in het oosten van het Eindhovense stadsdeel Tongelre, in de wijk Urkhoven, in het gehucht 't Coll, vrijwel op de gemeentegrens met Nuenen nabij Eeneind. Het is een rijksmonument.
Voor het goed werken van de molen moet het water opgestuwd worden. Het waterpeil wordt het gehele jaar gehouden op het zomerpeil zijnde 15,76 m. Vroeger werd naast het zomerpeil ook een winterpeil van 16,16 m aangehouden.
Zuidelijk van de molen ligt langs de Kleine Dommel een natuurgebied, het moeraslandschap "De Zeggen", ook bekend als de "Urkhovense Zeggen" of de "Collse Zeggen".
De molen is op zaterdagochtend open en vaak ook in bedrijf. Vrijwillige molenaars beoefenen er het ambacht voor toeristische en educatieve doeleinden. Er worden ook molenaars opgeleid. Zij worden hierbij gesteund door de 'Werkgroep Vrienden van de Collse Watermolen'. De werkende watergedreven oliemolen is, samen met die van Kilsdonk, uniek in Noord-Brabant.
De ouderdom van de molen is niet precies bekend, maar rond het monument zijn aardewerk scherven aangetroffen uit de periode 1200-1250. Het oudst bekende document waarin de molen wordt genoemd dateert uit 1337. Bekend is dat deze molen in de 14e eeuw een bezitting was van de hertog van Brabant die ze in leen gaf aan Rudolfus Rover van Hoescoet. Deze verkocht de molen in 1337 aan de heer van Cuijk en Mierlo. Tot de Franse tijd was het een banmolen, dat wil zeggen dat de molen in de streek een monopoliepositie had. De landbouwers uit de omgeving waren verplicht hun producten hier te laten malen. De molen werd in die tijd verpacht aan de molenaar; de pachtsom kon bestaan uit geld, goederen en molenaarsdiensten.
In 1680 is de molen helemaal afgebrand. Na een jaar werd de molen weer in gebruik gesteld.
Met de komst van de industrialisatie in de tweede helft van de 19e eeuw werd de molen ingezet als industriemolen, zoals voor het persen van oliezaden en het vervaardigen van sigarenkistjes. Het dubbele waterrad bediende toen een graanmolen aan de Eindhovense en een oliemolen aan de Nuenense kant.
De molen is ca. 1884 geschilderd door Vincent van Gogh (code F48a). Het schilderij is in 1966 geveild en kwam voor f. 95.000 in particulier bezit. Anno 2003 is het onderdeel van de collectie LeFrak in de Verenigde Staten. Het toont de molen uit de richting van het nabijgelegen "Huis te Coll", eveneens een rijksmonument.



De oliemolen, waarmee koolzaadolie werd geslagen, is ca. 1920 buiten gebruik geraakt en uiteindelijk verdwenen. In 1960 heeft de gemeente Eindhoven de molen gekocht, maar niet het molenaarshuis aan de overzijde van de Collseweg. De korenmolen raakte in die tijd ook in verval.
In 1975 kwam initiatief voor herstel. Het schilderij van Van Gogh werd gebruikt als voorbeeld voor het herstel van de oliemolen. In 2003 is de reconstructie en restauratie van de molen voltooid. De molen wordt vanaf die tijd door de gemeente verhuurd aan de Stichting 'De Eindhovense Molens'. Op zondag 24 augustus 2003 is de oliemolen officieel in gebruik genomen door de toenmalige burgemeester van Eindhoven, Rein Welschen.

De in 2003 gerestaureerde Collse watermolen
Noordzijde Rechts: korenmolen; links: oliemolen

Zuidzijde Links: korenmolen; rechts: oliemolen

Noten
1. ↑ Wiro van Heugten (2003): Watermolen 't Coll Eindhoven, Stichting 'De Eindhovense Molens', Eindhoven, geen ISBN
2. ↑ Ton de Brouwer (1998): Van Gogh en Nuenen, Uitgeverij van Spijk, Venlo-Antwerpen, ISBN 9062162282

Samenvatting:
Type watermolen
Kenmerken onderslag watermolen
Functie koren- en oliemolen
Bouwjaar 1337/1681
Rad korenmolen 6,56 m hoog en 1,25 m breed. Oliemolen 5,64 m hoog
Plaats Eindhoven-Tongelre
Restauraties 2003
Bestemming Het malen van graan en slaan van olie op vrijwillige basis

Zie voor meer informatie en foto’s de website hieronder.
Met dank aan iedereen die heeft meegeholpen dat de molen is gerestaureerd, in bedrijf wordt gehouden en kan worden bezocht.
bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Collse_Watermolen

Terug naar Vos, Martinus