Broers, Martinus Wilhelmus Joannes

Martinus Wilhelmus Joannes Broers
Collectie Regionaal Archief Tilburg
Volledige namen	Martinus Wilhelmus Joannes Broers
Geboortedatum	17-07-1914
Geboorteplaats	Tilburg
Adres	Hobbemastraat 7
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e)	Hendrika Elisabeth Leliveld
Beroep	Wever
Overlijdensdatum	Officieel 24-04-1945
Plaats van overlijden	Duitsland
Bijzonderheden	Hij was Spanjestrijder, werd in 1941 gearresteerd als onderduiker, verdacht van lidmaatschap van de Communistische Partij Nederland, en verbleef daarna in meerdere kampen in Nederland en Duitsland.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Broers, Martinus Wilhelmus Joannes (geb. Tilburg 17-07-1914, gest. Duitsland 24-04-1945), wever. Zoon van Franciscus Cornelius Broers (1887-1969) en Maria Adriana Spijkers (1889-1969). Op 13-09-1939 trouwt hij met Hendrika Elisabeth Lelieveld (1917-1984). Uit dit huwelijk worden twee kinderen geboren. Het is onduidelijk waar en wanneer Broers is overleden. Als overlijdensdatum wordt 24-04-1945 aangehouden.

Achtergrond

Martinus (Martin) Wilhelmus Joannes Broers, is op 17 juli 1914 in Tilburg geboren. Hij is het vijfde kind van de Tilburgse echtelieden Franciscus Cornelius Broers (1887-1969), wever, en Maria Adriana Spijkers (1889-1969). Zij krijgen vijf jongens en vijf meisjes. Het Rooms Katholieke gezin Broers woont in en rond Korvel/Oerle op elf verschillende adressen waaronder Meelstraat 43, het geboortehuis van Martin.

Martin wordt net als zijn vader wever, woont in 1932-1933 drie maanden in Loon op Zand (Kasteellaan 33) en keert van daaruit terug naar het ouderlijk huis (Christiaan Huijgensstraat 13). Op 13 september 1939 trouwt hij in Tilburg met de dienstbode Hendrika Elisabeth Lelieveld (1917-1984). Het echtpaar krijgt twee kinderen: Arnoldina (1940-1943) en Maria (1941).

Spanje

In de loop van 1937 komt Martin Broers in Spanje terecht om tijdens de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) in de Internationale Brigades te vechten tegen Franco. De CPN (Communistische Partij Nederland) heeft in die tijd de coördinatie geregeld om vrijwilligers naar Spanje te krijgen voor de strijd. Sommigen melden zich zelf als vrijwilligers bij de CPN. Anderen worden, vaak bij stempellokalen, actief benaderd door wervingsmedewerkers.

Affiche van de Republikeinen, Spaanse Burgeroorlog 1936-1939

Bron: Gallica

Dat laatste gebeurt ook met Martin als werkloze textielarbeider, zegt hij in 1938 in kranten: een Tilburgse communist werft hem bij een stempellokaal en geeft hem reisgeld naar Amsterdam. Daar meldt hij zich bij het partijkantoor van de CPN aan het Frederiksplein. In Amsterdam krijgt Martin een treinkaartje naar Parijs, 25 gulden en een adres in Parijs.

Nadat hij zich in Parijs op dat adres heeft gemeld, zo vervolgt hij zijn verhaal, neemt een commissaris van de Franse communistische partij hem mee naar het hoofdkwartier van de Internationale Rode Hulp. Het hoofdkwartier is in de wijk Combat, 19e arrondissement. Op het hoofdkwartier wordt Martin gekeurd. Hij wordt goedgekeurd en ontvangt 500 francs handgeld. Een dag later krijgt hij een treinkaartje naar Perpignan en nogmaals een bedrag, ditmaal 300 francs. Samen met andere goedgekeurden komt hij aan in Perpignan. De volgende avond gaat het gezelschap per bus naar Figueres. Via Barcelona komt Martin aan bij het hoofdkwartier van de Internationale Brigades in Albacete; volgens documenten uit de Komintern archieven over de Internationale Brigades is dat op 7 augustus 1937. De reis die Martin tot aan Albacete beschrijft komt op hoofdlijnen overeen met de reis van andere Spanjestrijders uit Nederland. Een aantal vrijwilligers is op delen van hun reis in de richting van Spanje gesmokkeld, omdat in juni 1937 indiensttreding bij een van de strijdende partijen in Spanje door de Nederlandse Staat wordt verboden.

Martin vertelt in de kranten dat hij in Spanje wordt ingedeeld bij het Ernst Thälmann Bataljon van de 11e brigade. Dit wordt bevestigd door een namenlijst uit de Komintern archieven. Zijn naam komt daarop eerst voor als lid van de 11e brigade en later als lid van de "14. Flakbatterie". Op diezelfde lijst, gedateerd 1 januari 1938, wordt overigens gesteld dat hij propaganda ging maken tegen de Internationale Brigades. Martin's naam komt nog een laatste keer voor op een lijst van Nederlandse vrijwilligers bij de Internationale Brigades van 17 mei 1938 .

Op een bepaald moment besluit Martin te deserteren. Het lukt hem in Valencia aan boord te komen van een Engels schip, waar hij zich onder de kolen verbergt. In de haven van Sète in Frankrijk gaat hij aan wal, zo legt hij uit, en na een moeizame tocht via Marseille en Parijs komt hij terug in Nederland.

Terug in Nederland

Bij zijn terugkeer uit Spanje wordt Martin Broers staatloos verklaard omdat hij zonder toestemming van de Koningin in vreemde krijgsdienst is getreden. Hij moet het daardoor zien te redden zonder steun. Martin’s verblijfplaats in een deel van het jaar 1938 is niet bekend. In 1939 en 1940 verblijft hij onder meer in Geleen, en daarna -met zijn huishouden- in Leiden, Geldrop en Tilburg (Rosmolenplein 33). In oktober 1940 vertrekt het huishouden naar Mönchengladbach. Martin gaat daar werken als wever in een textielfabriek nadat hij door het Arbeidsbureau in Tilburg is aangewezen voor arbeidsinzet in Duitsland.

In juli 1941 ontvlucht Martin zijn werk in Mönchengladbach. Hij keert terug in Nederland en neemt zijn huishouden mee naar Willem Beukelsstraat 28 in Tilburg. Hij reist in die tijd naar verschillende plaatsen in Gelderland en Overijssel, waar hij contact heeft met plaatselijke leden van de CPN. Uit angst te worden opgepakt duikt hij onder in de buurt van Waalwijk.

Martin’s omzwervingen in deze periode zijn na de oorlog belicht in een aantal publicaties. Cammaert schrijft dat Martin in 1941 contact heeft met de Arnhemse SiPo-beambte Becker die onder meer belast is met de opsporing van personen die illegale lectuur verspreiden, en dat Martin, “een oud-Spanje-strijder en betrokken bij ondergrondse communistische activiteiten”, aan Becker de namen doorgeeft van drie personen die zijn betrokken bij de verspreiding van “De Vonk” in Maastricht. De Vonk is de Limburgse lokale editie van De Waarheid. Twee van de drie worden opgepakt, de derde is al eerder gearresteerd. Cammaert noemt Martin een V-Mann. Van Bladel schrijft dat Martin volgens zijn CABR-dossier ook elders verantwoordelijk is voor de arrestatie van CPN-leden.

In november 1941 verhuist het huishouden naar Alleenhouderstraat 51 en in maart 1942 naar Hobbemastraat 7, zij het zonder Martin. Hijzelf is in oktober 1941 gearresteerd door de Sicherheitsdienst omdat hij onderduiker is en verdacht wordt van lidmaatschap van de CPN.

Nederlandse kampen

Na zijn arrestatie in oktober 1941 zit Martin Broers eerst een poos in de gevangenis. Op 17 juli 1942 wordt hij geïnterneerd in kamp Amersfoort waar de gevangenen in “Kommandos” zwaar werk doen, zoals de aanleg van een 320 meter lange schietbaan. Vanuit Amersfoort komt Martin op 2 maart 1943 terecht in Konzentrationslager (KZ) Herzogenbusch, dat beter bekend is als Kamp Vught. De gevangenen werken vooral voor de Duitse oorlogsindustrie. In Kamp Vught wordt hij Häftling nummer 231. Hij wordt geregistreerd als “Schutzhäftling”, ofwel een opgesloten tegenstander van de bezetter, en als “Rotspanier”, een communistische Spanjaard of republikeinse veteraan van de Spaanse Burgeroorlog. Hij verblijft tussentijds in twee buitenkampen van Kamp Vught. Het eerste is buitencommando Moerdijk waar hij “Krankenverpfleger” is. In dit kamp aan de haven van Moerdijk verblijven de gevangenen in oude scheepsbarakken. Zij moeten voor de Organisation Todt tankvallen graven in Zuid-Holland en Noord-Brabant. Het tweede buitenkamp is in Roosendaal gevestigd in het gebouw van de Landbouwwinterschool aan de Wouwseweg. De gevangenen graven een tankgracht rondom Roosendaal.

Schets van Kamp Amersfoort

Bron: Netwerk Oorlogsbronnen, Canonvannederland.nl

Op 6 september 1944 gaat Martin Broers vanuit Kamp Vught op transport naar KZ Sachsenhausen. Hij gaat mee met een van de laatste transporten uit Kamp Vught. De achterblijvers in het kamp worden kort daarna vrijgelaten.

Duitse kampen

Martin Broers is ruim een maand in KZ Sachsenhausen geweest, een kamp in Oranienburg in de buurt van Berlijn. De kampgevangenen werken in bedrijven van de SS en bouwen een steenfabriek die materiaal levert voor bouwprojecten in Berlijn.

Volgens getuigenverklaringen is Martin vanuit Sachsenhausen op 16 oktober 1944 overgebracht naar KZ Neuengamme in Noord-Duitsland, waar de gevangenen werken in een steenfabriek en in de oorlogsindustrie. Vanuit KZ Neuengamme wordt Martin tewerkgesteld in drie van de circa 85 satellietkampen die KZ Neuengamme in de loop van de tijd heeft gehad. Eerst komt hij terecht in Husum-Schwesing, en daarna in Ladelund, waar de eerste gevangenen in november 1944 aankomen vanuit Husum-Schwesing. In beide satellietkampen moeten de gevangenen werken aan de “Friesenwall”, een reeks verdedigingswerken ter bescherming van de Duitse Noordzeekust tegen een geallieerde landing. De arbeid in beide satellietkampen is zwaar, de sterftecijfers zijn hoog. Ladelund wordt eind december 1944 ontruimd, nadat het Friesenwall-project is stopgezet. Begin Januari 1945 komt Martin aan in zijn derde satellietkamp, Aussenlager Hamburg-Rothenburgsort. De gevangenen zijn gehuisvest in een schoolgebouw aan de Hamburgse Bullenhuser Damm en moeten bouwwerkzaamheden uitvoeren, puin ruimen van bombardementen en bommen onschadelijk maken.

Martin is in maart/april 1945 nog in dit kamp gezien. Wanneer Hamburg-Rothenburgsort tussen 9 en 11 april 1945 wordt ontruimd, blijft Martin volgens getuigen met een aantal anderen achter. Andere bronnen geven aan dat Martin vanuit het kamp op transport gaat naar Auffanglager Sandbostel bij Bremen, een krijgsgevangenenkamp waarvan een deel is afgescheiden voor de opvang van gevangenen uit andere kampen. Sandbostel is ook een buitenkamp van KZ Neuengamme. Verondersteld wordt dat Martin is gestorven in Sandbostel, of onderweg daarheen. In 1952 wordt in de Staatscourant gepubliceerd dat hij op 24 april 1945 in Duitsland is overleden. Zijn stoffelijke resten zijn nooit gevonden.

Gebeurtenis

• Omgekomen Communisten en Spanjestrijders

Bronnen

Dit is een selectie van bronnen, in de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg, Archief 565, Collectie documentatie Tilburg 1940-1945
• Arolsen Archives.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• KZ-Gedenkstätte Neuengamme, Ausstellungen, Begegnungen, Studienzentrum.
• Stiftung Brandenburgische Gedenkstätten, Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen.
• COMINTERN archives NYC's Spanish Civil War Volunteers
• Spanjestrijders.nl

Literatuur

Dit is een selectie van de gebruikte literatuur, in de noten staat alle literatuur.

• Alfred Paul Marie Cammaert, Het verborgen front: Geschiedenis van de georganiseerde illegaliteit in de provincie Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog. Groningen, Proefschrift RUG, 1994.
• Sander van Bladel, 'Martin Broers, Spanjestrijder'. Brabants Erfgoed, Biografie gepubliceerd op 7 feb 2020.
• Sander van Bladel, "Wij zullen er langs gaan! Tilburgers in de Spaanse Burgeroorlog", in: Erfgoed Magazine Tilburg, jaargang 40, 2022, nr. 1
• Hans Dankaart, Jaap-Jan Flinterman, Frans Groot en Rik Vuurmans, De oorlog begon in Spanje. Nederlanders in de Spaanse Burgeroorlog 1936-1939. Amsterdam 2016 (1986).
• Antony Beevor, The battle for Spain. The Spanish Civil War 1936-1939. London, The Orion Publishing Group Ltd, 2006.

Externe links

• Martinus Wilhelmus Joannes Broers op Oorlogsbronnen.nl
• Persoonsdossier Oorlogsgravenstichting Martinus Wilhelmus Joannes Broers