Bombardement Sint Josephstraat - Hoogvensestraat, 31 juli 1942

Bombardement Tilburg, Sint Josephstraat
Bominslag in enkele huizen in de Sint Josephstraat, hoek Hoogvensestraat op 31 juli 1942. Foto: Collectie familie Van Gaal, Regionaal Archief Tilburg
Soort gebeurtenis	Bombardement
Datum	31-07-1942
Plaats	Tilburg
Straat	Sint Josephstraat, Hoogvensestraat
Doden	3

Achtergrond, 31 juli 1942

De Duitse verovering van Europese landen gaat gepaard met luchtaanvallen door de Luftwaffe. Met die aanvallen willen de Duitsers de landen tot onderwerping dwingen. De Luftwaffe bombardeert bijvoorbeeld in Polen (zoals Warschau), Groot-Brittannië (Londen), Joegoslavië (Belgrado) en de Sovjet-Unie (Stalingrad). De Britse Royal Air Force (RAF) reageert met bombardementen op Duitsland en vanaf juli 1942 doet de Amerikaanse Air Force (USAAF) daaraan mee. De Britten bombarderen ’s nachts, de Amerikanen overdag. Met hun bombardementen proberen de Britten en Amerikanen in Duitsland munitiefabrieken, spoorwegverbindingen en belangrijke militaire installaties te vernietigen. Niet alleen in Duitsland, maar ook in Nederland voeren de RAF en de USAAF bombardementen uit. Van begin 1941 tot het voorjaar van 1944 zijn militair-industriële doelen in Nederland zo’n honderd maal gebombardeerd. Het doel ervan is om de productie door Nederlandse bedrijven voor Nazi-Duitsland stil te leggen. Doelwitten zijn scheepswerven, chemische industrie, olieraffinaderijen, staalfabrieken, vliegtuigfabrieken, elektronicafabrieken en motorenfabrieken. Verder bombarderen de Britten en Amerikanen de Nederlandse infrastructuur. Met name de militaire vliegvelden van de Luftwaffe worden aangevallen, waaronder vliegveld Gilze-Rijen in de buurt van Tilburg, maar ook spoorweginfrastructuur en havens. Na september 1942 krijgt de RAF van de Nederlandse regering in ballingschap toestemming voortaan ook treinen aan te vallen, zij het alleen in Zuid-Nederland. Talrijke geallieerde -en Duitse- vliegtuigen vliegen tijdens de oorlog boven Nederland, ook boven Tilburg.

Duits propaganda-affiche, 1941.
Bron: https://geheugen.delpher.nl/en/geheugen

Vliegtuigen boven Tilburg

In 1942 vliegen op 344 van de 365 dagen geallieerde of Duitse vliegtuigen boven, nabij of over Tilburg. Van april t/m oktober 1942 meldt de Tilburgse Luchtbeschermingsdienst (L.B.D.) zelfs elke dag vliegtuigen. De L.B.D. is in 1939 opgericht om met alarmering en andere maatregelen burgers te beschermen tegen luchtaanvallen. In zijn rapporten noemt de L.B.D. niet welke typen geallieerde vliegtuigen over komen, maar wel de Duitse typen. Het zijn bommenwerpers van Dornier, Junkers en Heinkel; jachtvliegtuigen en jachtbommenwerpers van Messerschmitt en Focke-Wulff; verkenningsvliegtuigen van Henschel en Fieseler. Vooral de bommenwerpers Dornier Do 17 en Junkers Ju 88 worden vaak vermeld. Als bestemming van de vliegtuigen noemt de L.B.D. frequent het militaire vliegveld Gilze-Rijen. Dit vliegveld is in mei 1940 door de Duitsers veroverd en is voor hen een belangrijk zelfstandig militair hoofdvliegveld (Fliegerhorst). Het vliegveld wordt door geallieerde vliegtuigen in 1942 uitvoerig verkend en driemaal gebombardeerd.

Bommen op Tilburg

Ook op Tilburgs grondgebied vallen in 1942 bommen. Op 18 mei, kort na middernacht, werpen Britse bommenwerpers tientallen brandbommen en drie scherfbommen uit die bezuiden de Gilzerbaan terecht komen. Op 31 mei om middernacht gooit de RAF dertien brisantbommen (bommen met een explosiewerking van luchtdruk en scherven) op de spoorlijn Tilburg-Breda ten westen van de gemeente. Het spoor wordt zwaar beschadigd. Op 3 juni slaat ’s nachts een brisantbom in bij Van Hogendorpstraat 56. Medio september wordt de vondst gerapporteerd van inslagen en resten van brandbommen op een terrein ten zuiden van de Bredaseweg. Er vallen door al deze bommen geen doden of gewonden, er is alleen materiële schade. Op 13 augustus 1942 blijft het niet bij materiële schade. Op die dag vallen brand- en brisantbommen in het gebied bij Pieter Postplein 28 (hoek met Philip Vingboonsstraat), Waterhoefstraat 29-31 en Pironstraat 126. Verder vallen brisantbommen in de Groenewoudstraat en valt een bom in de Keldermansstraat. Op al deze locaties raken mensen gewond.

Sint Josephstraat – Hoogvensestraat

Om half twee in de nacht van 30 op 31 juli 1942 werpt een Brits vliegtuig dat van het noordwesten in de richting oost-zuid-oost vliegt, op geringe hoogte boven de binnenstad van Tilburg vier brisantbommen uit. De eerste bom slaat in bij Sint Josephstraat 26 (nu Prinsenhoeven), op de hoek met de Hoogvensestraat. De tweede slaat in op een binnenplaats achter Sint Josephstraat 24, op de andere hoek met de Hoogvensestraat. De derde bom slaat in voor Sint Josephstraat 24 en 22. De vierde valt op St Josephstraat 29 (nu Prinsenhoeven). Getuige Miet Schijns hoort berichten dat de bommenwerper zijn bommen moest laten vallen om hoogte te krijgen. Zij schrijft over de gebeurtenis in haar dagboek: "Vannacht werd ik zowat half twee wakker door een paar harde knallen. Ik keek eens door ’t raam, maar zag niets en hoorde in de verte maar ’t geronk van een vliegtuig. Ik keek nog even hoe de opgeschrikte roeken met veel gefladder hun slaapplaatsen weer opzochten en kroop weer in bed. Maar ik lag maar juist toen de sirenes begonnen te loeien. Gauw m’n peignoir aan en naar de opkamer, maar de Pipa keek kalm eens hoe laat het was en ging toen weer liggen om te slapen. Net was ook op, maar we waren toch niet van plan om naar de kelder te gaan, want er was niets te horen of te zien. Eens in de tuin gekeken en aan de voordeur. Je hoorde een voor een de buren die bij de luchtbescherming zijn, naar hun post gaan. Al gauw hoorde ik zeggen wat er gebeurd was. Er waren bommen gevallen in de St Jozefstraat en in de Hoogvensche straat. We zijn toen maar weer naar bed gegaan en na een poosje klonk het signaal veilig. Een sirene kon ocharm niet uitscheiden en bleef nog wel een kwartier najanken. ’s Morgens hoorden we meer bezonderheden, helaas al twee doden en nog zwaargewonden en een stuk of tien huizen verwoest".

De L.B.D. doet chronologisch verslag van de gebeurtenissen (bewerkt en ingekort, red.):

* 1.35u: G.G.D. ontving tel. melding van Kolen Caféhouder van Café Casino St. Josephstraat 49, dat in St. Josephstr. eenige woningen door bominslagen waren getroffen en ingestort. Er waren dooden en gewonden en er zouden menschen bedolven zijn.

* 1.37u: Brandweer Capucijnenstr. ontving tel. mededeeling van Kolen St. Josephstr. 49: ‘kom toch gauw, kom toch gauw, het is zoo erg!’

* 1.37u: Mededeeling van Politie aan Brandweer Capucijnenstraat, dat in Hoogvenschestraat bommen waren gevallen en brand was ontstaan.

* 1.37u: Jolen, blokhoofd van blok 614 meldt: Hoogvenschestraat bom gevallen bij Evers no.3. Huis ingestort. Brand.

* 1.50u: Brandweer ontving volgend nader bericht van de plaats v.h. ongeval: Er is praktisch geen brand. Veel dooden en gewonden en huizen ingestort en beschadigd.

* 2.00u: Hulpcolonne met 2 auto's arriveert onder leiding van verpleger den Teuling. In Café Casino waren reeds eenige gewonden binnen gebracht en werd de verdere hulp verleend. Bij dit Café werden de auto's geparkeerd.

* 4.00u: melding luchtgevaar geweken.

In dezelfde rapportage van de L.B.D. staat de opgave van de schade:

* Geheel verwoest: De woonhuizen St. Josephstraat 24-27-29 en 31. Totaal 4.

* Zeer ernstig beschadigd: De woonhuizen St. Josephstraat 20-22-26-33 en 35. Totaal 5.

* Ernstig beschadigd: De werkplaats Hoogvenschestraat no.1; de woonhuizen St. Josephstraat 12-14-16-18-28 en 37. Totaal 7.

* Licht beschadigd: de woonhuizen Hoogvenschestraat 2-4-6-8 en 7 en St. Josephstraat 4 en 6. Totaal 7.

* Glas- (en soms daarbij raam-) schade: de werkplaats Havenstraat 2a; de woonhuizen Havenstraat 2-4-6-8-10-12-14-16-18-20-22-24 en 26; het café en woonhuis St. Josephstraat 2; de woonhuizen St. Josephstraat 8-10-30-32-34-36-38-5-7-9-11-13-15-17-19-21-23-25-39-41-43-45-47-49, alsmede een fabriek en een 18-tal woonhuizen in de Hoogvenschestraat. Totaal 57.

Door de explosie worden twee mensen op slag gedood; een derde persoon zal op 2 augustus 1942 in het ziekenhuis overlijden. Drie mensen raken zwaargewond en een aantal loopt lichte verwondingen op. Vijftien gezinnen, in totaal ruim 60 personen, moeten tijdelijk evacueren.

Betrokkenen

Het bombardement op 31 juli 1942 heeft geleid tot de dood van drie personen:

• Adriaan Donkers (57 jaar)
• Marinus van de Wiel (29 jaar)
• Dina van de Lisdonk (23 jaar)

Situatietekening bominslag Sint Josephstraat. Bron: Luchtbeschermingsdienst Tilburg.

Bronnen

• Regionaal Archief Tilburg, Archief 30, Plaatsingslijst van het archief van de Luchtbeschermingsdienst van de Gemeente Tilburg, 1936–1946, invnr. 143-147 en 232.
• Regionaal Archief Tilburg, Archief 323, Inventaris van het archief van de dames A.M.J. en M.F.L.J. Schijns, 1915–1948, invnr. 16.
• Netwerk Oorlogsbronnen.

Literatuur

• J.A.C. van Esch, A finger in the pie? De Nederlandse regering in ballingschap en geallieerde luchtaanvallen op Nederland in de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam, UvA 2014.

Externe links

• Het geslacht Van de Lisdonk, Stamboomonderzoek en familiegeschiedenis, Oorlogsgeweld in Tilburg
• Liberation Route Europe, Bombardementen op steden