43 Het Harens Broek

Het Harens Broek
Vroegste vermelding	1312
Vroegst bekende eigenaar	Arnoldus Bollart

43 Het Harens Broek

Aquarel van Arthur Le Mire van de oude boerderij Groenstraat 113.

43 Het Harens Broek

De oude boerderij Groenstraat 113 met aangebouwd woondeel en bakhuis.

Beschrijving van het leengoed

---

Het leengoed Harens Broek heeft een bijzondere vorm: het is een lange smalle strook land die vanaf de Groenstraat helemaal doorloopt naar de Oude Bosschebaan. In het cijnsboek van de hertog uit 1312 staat dat Arnoldus Bollart twee hoeven bezit. In totaal beslaat dit leengoed dan ook 24 bunder. Bij de inschrijving van Arnoldus Bollart als leenman van de hertog staat vermeld dat hij het leengoed heeft verkregen van Rasonis dicti Mulaert. De familienaam Mulaert is al bekend uit de 13de eeuw en de genoemde Raes Mulaert is waarschijnlijk dezelfde als Raas van Gavere, ook genaamd Mulaert, die is geboren circa 1260 en is overleden na 24 oktober 1295. De relatie tussen Arnold Bollart en Raes Mulaert is onduidelijk. In 1325 is er een vermelding van een Gheraerde van Boelaer die baljuw is van de heer van Gaveren. Mogelijk dat hier het verband tussen beide families verklaard wordt. Zowel Raes Mulaert als Arnold Bollart zullen mensen zijn die op de een of andere manier aan de hertog van Brabant gelieerd zijn. De leengoederen in Udenhout kwamen bijna uitsluitend in handen van personen uit de kringen rondom de hertog van Brabant. Van 1294-1312 was dat Jan de tweede van Brabant. Zijn opvolger heette ook Jan en was de hertog tot in 1355.

Nog voor 1350 komt dit leengoed in handen van Jhan van Zonne. Die doet het omstreeks 1362 van de hand aan Gielis Wouter van Goirle. Op 9 augustus 1415 doen Lijsbeth en Avezaath, dochters van wijlen Wouter Gielis van Goerle, afstand van hun leengoed aan Jan Willems van Haren. Daarna blijft dit leengoed geruime tijd in bezit van de familie Van Haren. In de tweede helft van de 16de eeuw vererft dit leengoed en komt in handen van de familie De Jeg(h)er. Deze familie bezat goederen in Haaren. Deze lange connectie met de plaats Haaren zal het leengoed de naam hebben gegeven die het in de bronnen heeft: het Harens Broek.

Bij de beschrijving van het leengoed in 1440 staat de hoeve als volgt beschreven: “twee hoven soe in landen soe in beemden gelegen inde prochie van Oisterwijck ter stadt geheiten in Udenhout tusschen derffenisse der kynderen wilen Wouter Berthouts in d’een zijde ende derffenisse Aleyten weduwe wijlen Reyners Nollekens ende hieren kynderen in dander zijde streckende vande gemeyne straten geheiten die Gruen strate totten sande toe”. De kinderen van Wouter Berthouts hebben delen van Aschot in bezit en Aleyt, de weduwe van Reynier Nollekens, bezat de hoeve ten oosten van het Harens Broek. De hoeve strekte zich van oudsher dus uit vanaf de Groenstraat tot aan het zand van de Loonse en Drunense duinen. In totaal besloegen de twee hoeven volgens de opgave 23,5 bunder. In 1832, bij de invoering van het kadaster is het Harens Broek in bezit van Johannes de Hoyos, rentenier van beroep en wonend in Luik.

De Hareman

---

Het landgoed Harens Broek is in oude aktes een vaak genoemde buur, zoals beempt int Aschit aent harensche broeck (1599), den Tilborgschen beempt aende lege rijt aent haren broeck (1597) of weijvelt de groote Reijt aent harensche broeck (1570). Maar een aantal keren wordt in deze zelfde periode, eind 16e eeuw, het landgoed aangeduid als de Hareman, zoals beempt int Asschit aenden Hareman (1576) of de cleijn Hesseldonck aenden Hareman (1556).

De Velden

---

Anno 2017 zijn de namen Harens Broek en Hareman van de landkaart verdwenen, het is geen naam van een boerderij, ook niet van een weiland of beemd. Nu kennen we het oude landgoed onder de naam De Velden. Het betreft de boerderij aan de Groenstraat 113, waar de naam De Velden ook op de boerderij staat.

In 1832 bij de start van het kadaster is de hoeve eigendom van Johannes de Hoyos, rentenier te Luik. Rond 1864 vindt de erfdeling plaats en wordt de hoeve eigendom van Henri Joseph Robinet, werkzaam bij de Nationale Bank te Hasselt. De boerderij blijft vele decennia in handen van deze familie, na Henri was Emmanuel Robinet de Villeval uit Hasselt eigenaar en rond 1925 komt de boerderij in handen van Desiré Arthur Marie Emmanuel Robinet de Villeval. Rond 1900 wordt de boerderij bewoond door de familie Schapendonk, die in 1917 verhuist naar een boerderij op de Oude Molen, thans Kreitenmolenstraat 224 (zie hoofdstuk 59).

In de laatste decennia van de 19e eeuw verkopen veel kapitaalbezitters hun boerderij-bezittingen om in plaats daarvan te beleggen in fabrieken, die na de Industriële Revolutie opkomen en een grote behoefte aan vermogen hebben. Voor de beleggers is de belegging in fabrieken veel minder omslachtig dan het beheren van een bezit als een boerderij, bossen en weilanden op afstand. Ook in Udenhout zie je in die periode dat boerderijen eigendom worden van hun bewoner of van een lokale heerboer. Het Harens Broek of De Velden is een van de laatste landgoederen die nog in bezit is van een eigenaar-belegger op afstand, in dit geval in Hasselt. Desiré Robinet de Villeval verkoopt haar Udenhouts bezit aan Anna Maria Heijnen, de weduwe van Matheus van Arensbergen uit Vught, die het in 1955 verkoopt aan Martinus Simons. Het kadaster schrijft erbij dat Martinus "de kassier van de boeren" is (en dat was hij tot 1944). Daarna is de boerderij overgegaan op Kees Simons.

De oude hoeve was een markante krukhuisboerderij en er zijn vele foto’s van bewaard gebleven alsook schilderijen. Die boerderij is omstreeks 1956 gesloopt om plaats te maken voor een nieuwe. De familie Simons heeft hun melkveebedrijf verplaatst naar Heusden. De ouders zijn op de boerderij Groenstraat 113 blijven wonen.

Huidige bewoning

---

Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we de woning Groenstraat 113.

Bronvermeldingen

---

Regionaal Archief Tilburg, archiefnummer 847, Schepenbank en eninge van Oisterwijk, 1418-1811, inv.nr. 260 f. 73v (1556).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Archief van de schepenbank van 's-Hertogenbosch, inv.nr. 1189 f. 186 (1415).
Genealogie Online. Familie Mulaert. Geraadpleegd via: http://www.genealogieonline.nl/westeuropese- adel/I48324.php
Smulders, F. W. (1949). Beemd den Hareman. Brabants Heem, 1(1), 158-159.
Webstek van Jan Boelaert. Geraadpleegd via http://users.skynet.be/jan.boelaert/BCHRON.htm.
- Toelichting cijnsregister.
- Toelichting leenstelsel.