33 De hoeve van het Gijsbrecht van den Broeckgasthuis
| De hoeve van het Ghijsbrecht van den Broeckgasthuis | ||
| ||
| Vroegste vermelding | 1324 | |
| Vroegst bekende eigenaar | Arnoldus Hispoer | |
| Vroegst bekende pachter | Bastiaan Jan van Engelant (1708) | |
Inhoud
Beschrijving van de hoeve
Deze hoeve was mogelijk oorspronkelijk in handen van Arnoldus Hixpoer die getrouwd was met Elisabeth. In een akte van 9 februari 1324 worden haar zonen Theodorus Wanghen en Gerardus Hixpoer genoemd. In het hertogelijk cijnsregister van 1340 staat een post van 12 nieuwe penningen die Theodoricus, zoon van Arnoldus Hixpoers, betaalt. Of dat het bedrag is dat hij betaalde voor deze hoeve is niet waarschijnlijk. De naamsvermeldingen van de opeenvolgende eigenaren in de akten en de cijnsbetalers geeft wel een sterke indicatie dat het om dezelfde personen gaat die hoeve op het Winkel ook bezaten. In het register van 1380 wordt deze cijns betaald door Gerard Wanghen. In datzelfde register wordt deze cijns later betaald door Johannes Hendrik Priems en Joannes Roelof vande Ven. Deze verdeling blijft in de latere registers bestaan.
In 1382 vindt de verdeling plaats van de goederen van Arnt Appel die Hoessche. Jan Roelof vanden Venne, getrouwd met Margriet, dochter van deze Arnt Appel, komt daarbij in het bezit van een huis, schuur, hof, land en beemden tussen mr. Wolphard van Ghiessen en een straat, en van een andere straat tot aan de gemeint van Haaren. Deze Wolphard van Ghiessen is de vroegst bekende eigenaar van de hoeve die later in handen komt van het Groot Ziekengasthuis in 's-Hertogenbosch, gelegen aan het Winkel. Daarmee komt deze vermelding ook in aanmerking voor de oorsprong van de hoeve van Gijsbert vanden Broeck op het Winkel. Jan Willem vanden Stake, getrouwd met Maria, dochter van Arnt, verkrijgt bij deze deling twee bunder beemd bij het Harens Broeck. In 1392 verkoopt Jan Roelof vanden Venne al die verkregen goederen aan zijn zwager Jan. Die op zijn beurt draagt dat bezit weer op aan zijn schoonzus Margriet, de vrouw van Jan vanden Venne.
In 1464 is de hoeve eigendom van Gijsbert van den Broeck. Hij verwerft dit in 1454 uit de erfenis van zijn eerste vrouw Hillegonda, de dochter van Willem Stijnen.
Gijsbert, zoon van Goijaart van den Broeck, trouwt in tweede huwelijk met Beatrix, dochter van Amelis van den Heuvel. Gijsbert van den Broeck is niet onbemiddeld en zijn huwelijkspartners evenmin. Gijsbert verwerft gedurende zijn leven een aantal bezittingen in Udenhout. Waarom hij Udenhout koos als plaats om in te investeren is niet bekend. In dit onderzoek is niet gekeken of hij ook elders in Brabant landgoederen heeft gekocht. Gijsbert van den Broeck was een poorter van 's-Hertogenbosch en was daar onder meer schepen van de stad in het midden van de 15de eeuw.
Gijsbrecht van den Broeckgasthuis
Gijsbrecht van den Broeck besluit samen met zijn vrouw Beatrix van den Hoevel een gasthuis te stichten voor zeven mannen en hun verzorgster in een huis in 's-Hertogenbosch. De stichting vond plaats op 19 juli 1464 bij testament. Het gasthuis was bestemd om voor zeven arme mannen van 50 jaar en ouder, bij voorkeur familie van de stichter, zijn eerste echtgenote Hillegond of Steven van den Broeck. De hoeve op het Winkel was eigendom van Gijsbert van den Broeck en hij legde vast dat de inkomsten uit onder andere deze hoeve aan het door hem gestichte gasthuis zouden toekomen.
Vervolg beschrijving van de hoeve
Gijsbrecht van den Broeck verwerft in de loop der tijd enkele landgoederen in Udenhout. In 1447 komt hij voor het eerst in actie wanneer hij de oude hoeve van Jan van Haren op het Hooghout koopt. Later dat jaar koopt hij van Jan Priem en zijn erfgenamen den Mertacker. In 1448 koopt hij van Aleijt, de weduwe van Jacob Hessel Snabben, een hoeve op de hoek van de huidige Waalwijkseweg en de huidige Molenhoefstraat. Weer een jaar later koopt hij samen met Jan Vendijck een boerderij en landerijen op het Winkel van de erfgenamen van Jan Hoernken. Bij die overdracht horen ook nog een hooibeemd in den Brand, een wei bij de Groenstraat en een wei bij Roelkensdijk. In datzelfde jaar verkopen dezelfde erfgenamen de helft in een beemd van 4 bunder in het Gommelaar aan Gijsbert en Jan. In 1450 is het opnieuw raak als Dirck Gerlachs de Rover de hoeve Hoochout aan Gijsbert van den Broeck overdoet. In 1454 verkrijgt hij uit de nalatenschap van zijn eerste vrouw de helft van een hoeve in Udenhout op het Winkel.
In 1454 wordt het gemeenschappelijk bezit tussen Gijsbert van den Broeck, Jan Roelof van de Ven en Jan Hendrik Vendijck verdeeld. Het deel dat Gijsbert daarbij toekomt, draagt hij in datzelfde jaar over aan Lambert Christiaan van Doerne. Het blijkt te gaan om twee hoeven in twee akten. In de eerste akte is sprake van een huis met erf en landerijen van 18 lopense grootte en nog een perceel land van 18 lopense. In een tweede akte gaat het om een hoeve aan het Winkel, met daarbij een perceel akkerland en heide van 5 bunder uit een hoeve op het Hooghout en een ruime bunder weiland bij de Groenstraat. Al deze percelen samen komen sterk overeen met de hoeve die bij de stichting van het Gasthuis in 1464 bij het bezit van het Gasthuis horen.
Op 9 mei 1708 doet het Gasthuis de hoeve van de hand en verkoopt die en alle landerijen aan de Bossche burger Johan de Vien. Bij de invoering van het kadaster in 1832 is de hoeve in handen van de Udenhouter Heiliger van Iersel.
Huidige bewoning
Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we de woningen Winkelsestraat 9b, Winkelsestraat 11 en Gommelsestraat 1.
Bronvermeldingen
Regionaal Archief Tilburg, Tafel van de Heilige Geest van Oisterwijk, inv.nr. 1 f. 126 (1324)
Regionaal Archief Tilburg, Schepenbank en eninge van Oisterwijk, 1418-1811, inv.nr. 438, f. 243
(1448); inv.nr. 467 f. 78v=80v (1708)
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Archief van de schepenbank van 's-Hertogenbosch, inv.nr. 1176 f.
259v (1382); inv.nr. 1179 f. 329 (1392); inv.nr. 1217 f. 332 (1447); inv.nr. 1220 f. 217v (1450); inv.nr. 1224 f. 82v (1454); inv.nr. 1224 f. 66 (1454)
Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, Notariële archieven ’s-Hertogenbosch inv.nr. 3708 (1823).
Jong, de, T., (2001). Op de kleintjes steeds gelet: familie de Jong, landbouwers in Loon op Zand,
Enschot en Udenhout sinds 1550.
Wolf, H.R., (1987). De archieven van de kleine gasthuizen in Den Bosch 1302-1811.
http://www.bosscheencyclopedie.nl/overig/gasthuizen/pdf/281%20pr%20van%20deventer%20gasthuis.pdf
(Geraadpleegd op 31-03-2017).
- Toelichting cijnsregister.