32 De hoeve van Wolphaert van Ghiessen

De Hoeve van Wolphaert van Ghiessen
Vroegste vermelding	1382
Vroegst bekende eigenaar	Wolphaert van Ghiessen
Vroegst bekende pachter	Henrick Witlocx (1494)

Beschrijving van de hoeve

---

32 De hoeve van Wolphaert van Ghiessen

Winkelsestraat 5

32 De hoeve van Wolphaert van Ghiessen

Portret van Reijnier van Claarenbeek, burgemeester van Ravenstein, eigenaar van Winkelsestraat 7.

32 De hoeve van Wolphaert van Ghiessen

Winkelsestraat 7 van de familie Brekelmans.

32 De hoeve van Wolphaert van Ghiessen

Familie Witlox-van de Wouw. Achterste rij vlnr. Mark, Marinus, Diena en Jan. Zittend vlnr. Mina, vader Jan, moeder Cato en Kee.

32 De hoeve van Wolphaert van Ghiessen

Zicht op het Voorste Winkel vanaf Brabantshoek

Een akte uit 1382 vermeldt Wolphard van Ghiessen als buurman. Een akte van 1422 noemt Wolphaert van Ghiessen als buur van de hoeve van Goijaert Hoijer als achterbuurman gezien vanaf Goijaert Hoijer op ‘t Endeke). In 1454 schenkt Jan Gielis van Herlaer de hoeve op het Winkel aan zijn schoondochter Lerya Claes Scilder, weduwe van Jan Wolfart, de zoon van Jan. Zij was ondertussen hertrouwd met Leunis Peter van Lancvelt. Hun dochter Luijtgaerd trouwde met Henrick Lucas van Erp.

Er zijn vooralsnog geen bronnen opgedoken die de overgang van deze hoeve van Jan Gielis van Herlaer naar Dirck Gerlach die Rover bewijzen. Het heeft er echter alle schijn van dat het in alle genoemde documenten om dezelfde hoeve gaat en ook dat de overdracht heeft plaatsgevonden in 1454. Want in datzelfde jaar 1454 belooft Dirk Gerlach die Rover een lijfpacht te betalen aan Lerye Nicolaas Schilders, weduwe van Jan Wolfart, de zoon van Jan Gielis van Herlaer. In 1458 wordt Dirck Gerlach die Rover genoemd als buur van de hoeve van Goijert Hoijer. Overigens was Dirck die Rover al een bekende in Udenhout. In 1450 verkocht hij een hoeve op het Hooghout aan Gijsbert van den Broeck.

Dirck die Rover (of sRoevers) heeft twee dochters, Joanna en Katharina. Joanna trouwt met Henricus van der Keelen en Katharina trouwt met Jan Aert van Erpe. In 1485 wordt de hoeve van Van der Keelen genoemd als buurman van een hoeve van Jan Aerts van Erpe. De twee zwagers zijn dan dus buren. In 1494 is nog duidelijker sprake van twee hoeven op het Winkel. Naast die van Katharina sRoevers, weduwe van Jan Aert van Erpe, ligt de hoeve van Henricus van der Keelen, man van Joanna sRoevers. De conclusie dat de beide hoeven afkomstig zijn van Dirck de Rover en dat de beide hoeven oorspronkelijk één hoeve waren ligt voor de hand. Het feit dat de percelen allemaal aan elkaar grenzen en soms ingeweven zijn, versterkt dat vermoeden.

De hoeve van Joanna de Rover en Henrick van der Keelen

---

In 1486 verkoopt Dirck de Rover zijn hoeve (of waarschijnlijk de helft van zijn hoeve) op het Winkel aan Marten van der Keelen, doctor in de medicijnen en deken van Sint-Denis in Luik. Blijkbaar als onderpand om geld te lenen, want hij kan de schuld binnen negen jaar aflossen door het betalen van 700 rijnsgulden.

In 1494 is Henrick Witlocx de pachter op de hoeve van Henrick van der Keelen. Willem Willem van Os, ridder, trouwt met Catharina, de dochter van Henrick van der Keelen en Joanna Dirk SRoevers. Hij verkoopt de hoeve op het Winkel aan Embrecht Goossens Emberts. In 1560 verdelen zijn kinderen de erfenis en komt de hoeve aanvankelijk in gezamenlijk bezit van Jan Embert Goossens en zijn zwager Jan Joost van Iersel. Later verdelen zij onderling hun erfdeel. Daarmee is deze hoeve in Udenhoutse handen gekomen.

De hoeve van Katharina de Rover en Jan van Erpe

---

Op 24 april 1478 draagt Gerlach Dircx die Rover een hoeve in Udenhout over aan Jan Aerts van Erpe en Kathelijn Dirx die Rover. De vader van Gerlach en Kathelijn had die hoeve als huwelijksgift gegeven aan zijn dochter. In 1506 droeg Katharina Dirck sRoevers, weduwe van Joannes Arnoldus van Erp, deze hoeve op aan het Groot Ziekengasthuis van 's-Hertogenbosch.

Groot Ziekengasthuis

---

Het Groot Ziekengasthuis in 's-Hertogenbosch komt al vanaf 1274 in de geschreven bronnen voor. Het lag aanvankelijk buiten de stadsmuren, maar in de 15de eeuw is er een nieuw complex gebouwd binnen de stadsmuren. In 1990 verloor het zijn naam en na een fusie hernoemd als Bosch Medicentrum. Die naam bleef niet lang bestaan want na een nieuwe fusie in 2011 ontstond de huidige naam: Jeroen Bosch Ziekenhuis. De nieuwbouw van dat ziekenhuis is verplaatst naar de rand van de stad.

Het archief van het gasthuis bevat enkele beschrijvingen van de percelen waaruit die hoeve bestond. En is een beschrijving van omstreeks 1635 die de hoeve zelf beschrijft als aende straet opten voirschreven stuck lants een schoon huijs met een steenen camer ende overwelffde kelder opte camere. Er is ook nog een scaepscoij en een scop, backhuijs ende schuer. Rondom het huis staan verschillende ooft boomen die nog werden aangevuld om te hebben eenen bogart. In 1747 worden de gebouwen van de hoeve als volgt beschreven: Huijs en koeijstal, schaapskooij, schuer, schop, varkenskot en backhuijs met eenen boomgaard.

De hoeve kent verschillende pachters. Het valt op dat de pachters meestal van vader op zoon doorgaan met het bewerken van de hoeve. Op 16 juni 1546 verpacht de rector van het Groot Gasthuis in 's-Hertogenbosch de hoeve in Udenhout aan Adriaan Gerrits van den Woude, Willem zijn broer en Gerrit hun vader. Ze krijgen een contract voor 8 jaar en moeten daarvoor een pacht betalen die voor een deel uit geld bestaat, 18 gulden, en deels uit opbrengsten te weten rogge, boter, pluimvee en vlas. Vijftien jaar later is het de zoon van de eerste pachter, Marten, die de hoeve pacht samen met Lenaert Hanrick Oppers, Wouter Schalcx en Jacob Lenaert Arts. Zij betalen jaarlijks 20 gulden en dezelfde levering van opbrengsten. Deze Marten Adriaen van den Woude heeft de hoeve heel lang in pacht gehad. In 1591 krijgt hij kwijtschelding van een meerjarige pachtschuld vanwege plunderingen die schade aan gewassen en gebouwen hebben veroorzaakt. Bij dezelfde gelegenheid krijgt hij een nieuw jaarcontract aangeboden voor 10 gulden, boekweit, rogge en gerst. De Tachtigjarige Oorlog laat ook zijn sporen na in Udenhout.

De regenten van het Groot Ziekengasthuis waren uiteraard belast met het onderhoud van de pachthoeven. Daartoe hielden ze regelmatig inspecties op de hoeven om te kijken wat er gerepareerd moest worden. Tegen de tijd dat de pacht vernieuwd moest worden, brachten ze een hoeve weer op orde. Zo krijgen we een beeld van de gebouwen waaruit de hoeve in Udenhout bestond en lezen we dat de hoeve in Udenhout, in ieder geval in het begin van de 18de eeuw, bestond uit meerdere gebouwen. In 1747 mag een muurvenstertje in de stenen kamer vernieuwd worden. Er zijn dan ook reparaties nodig aan de schuur en een bijgebouwtje voor de kalveren moet afgebroken worden. Een jaar later zijn de schouw en de put aan de beurt. Weer een jaar later zijn het de deuren van de schaapskooi en de deur van de paardenstal die vervangen moeten worden. Het moet dus een behoorlijke hoeve zijn geweest met tenminste drie gebouwen waarvan een deel in steen was opgetrokken.

In de jaren twintig van de 18de eeuw zijn er enkele jaren met misoogsten, in 1723 en 1724. De pachters in de Meierij vragen om vermindering van hun leveranties vanwege de tegenvallende opbrengsten. Zo ook de pachter van de hoeve van het Groot Gasthuis in Udenhout. Peter van Rijswijck vraagt en krijgt reductie, in twee afzonderlijke besluiten aan het eind van 1725.

Ook het hout op de voorhoofden en andere percelen van de hoeve is onderwerp van aandacht voor de regenten. Zij manen de pachter regelmatig om dat hout te hakken en te verkopen en door deugdelijk nieuwe aanplant te vervangen. Op 12 maart 1750 verkoopt het Groot Ziekengasthuis de Udenhoutse hoeve aan de toenmalige pachter: Gijsbert Peter van Rijswijk.

Alle paadjes en bochtjes zijn nog als toen

---

Als je de huidige kaart in de omgeving van de oude hoeve van Dirk de Rover bekijkt en langs die van omstreeks 1400 legt, merk je dat er op 't Voorste Winkel nauwelijks iets is veranderd. Alle paadjes met alle bijbehorende bochtjes liggen er nog zoals toen. Alle begrenzingen van akkers en weilanden zijn nog zoals toen.

Huidige bewoning

---

Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we de woningen Winkelsestraat 5, Winkelsestraat 7 en Winkelsestraat 9.

Bronvermeldingen

---

Regionaal Archief Tilburg, Schepenbank en eninge van Oisterwijk, 1418-1811, inv.nr. 264 f. 2v-3v en f. 14 (1560).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Archief van de schepenbank van 's-Hertogenbosch, inv.nr. 1263 f. 73 (1494) inv.nr. 1254 f .307v-308 (1485); inv.nr. 2155 f. 316v (1486); inv.nr. 1220 f. 217v (1450); iv.nr. 1224 f. 233v (1454); inv.nr. 1228 f.196 (1458); inv.nr. 1192 f. 527 (1422); inv.nr. 1176 f. 259v (1382); inv.nr. 1224 f. 233v-236v (1454); inv.nr. 1247 f 327 (1478).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, archief Groot Ziekengasthuis, inv.nr. 3237 (1506); inv.nr. 1726 (ongefolieerd) 57ste koop (1750); iv.nr. 1654 (1546); iv.nr. 1655 1561); inv.nr. 3239 (1591), inv.nr. 3 (1747); inv.nr. 2; inv.nr. 3237 (circa 1635); inv.nr. 1460 (1747).
- Toelichting cijnsregister.