29 Te Berschot
| Hoeve Te Berchot | ||
| ||
| Vroegste vermelding | 1335 | |
| Vroegst bekende eigenaar | Willem van den Bosch, Heer van Erp, ridder | |
| Vroegst bekende pachter | Wouter Vriese (1351) | |
| 29 Te Berschot | ||
 | ||
| De naam De Pals voor de weg die de Heusdensebaan met de Hooghoutseweg verbindt, verwijst naar de vroegere eigenaren van de hoeve Te Berschot. |
| 29 Te Berschot | ||
.jpg) | ||
| Karel Theodoor van Beieren (1724-1799), keurvorst van de Palts en markies van Bergen op Zoom. |
Inhoud
Beschrijving van de hoeve
De hoeve Te Berschot is een van de twee Perwijshoeven in Udenhout.
In het testament van Willem van den Bosch en zijn vrouw Elisabeth van Boxtel uit 1335 staat de hoeve Te Berschot tweemaal genoemd als onderpand. Zijn schulden en die van wijlen zijn vader Gherlacus moeten worden voldaan uit onder andere zijn goederen geheten Te Berschot in Udenhout. Verder ontvangt vrouwe Sophia de Wijflit vijf pond uit zijn goederen Te Berschot. Aangezien het testament niet specifiek regelt wie de hoeve erft, komt de hoeve in bezit van Dirk van Hoerne, zijn ‘algemeen’ erfgenaam en executeur-testamentair. Een akte van 21 april 1351 noemt Walterus Vriese als pachter van het goed genaamd Ten Beerschot. Omdat de heren van Perweijs, Cranendonck en Herlaer eigenaren van de goederen zijn, vinden we in hun archieven de sporen terug van deze hoeven. Daar hoort een hele lijst van pachters bij die begint in 1417.
In 1417 is Peter Vannijs de pachter van de hoeve net als in 1438. Vervolgens zijn de pachters met onderbrekingen te achterhalen. In 1451 Jan Melis, in 1457 Jan Gerrit Wuijnen en in 1474 Jan Bey die tot en met 1500 pachter is. Daarna volgt Peter Adriaen Steertsoen (Sterts), in 1530 Joost van Eersel en in 1561 ten slotte Jan Joosten van Eersel die in ieder geval tot en met 1570 pachter blijft. Deze namen geven bij nader onderzoek een familierelatie bloot. Jan Melis kan synoniem zijn aan Jan Melis Walravens, getrouwd met Gertruid Laurens Jan Vannijs, mogelijk familie van de vroegst bekende pachter Peter Vannijs. Peter Adriaen Steertsoen of Sterts is een zoon van Adriaen Nicolaas Sterts en Margareta Peter Jan Vannijs. Ook hier een relatie met de familie Vannijs. Hun dochter Henrica Sterts trouwt met Jan Joost (de jonge) van Iersel.
Pachters van de “tweede” hoeve
- 1417 – Peter Vannijs (ook 1432, 1438)
- 1451 – Jan Melis
- 1457 – Jan Gerrit Wijnen
- 1474 – Jan Bey (ook 1482, 1490, 1496, 1500)
- 1501 – Peter Adriaen Steertsoen (ook 1502, 1522)
- 1530 – Joost van Eersel (ook 1540, 1543, 1552)
- 1561 – Jan Joosten van Eersel bij die windmolen (ook 1564, 1570)
De rentmeesterrekeningen geven in enkele gevallen een aardig inzicht in de gebouwen die bij de hoeve horen. De oudste rekening is van 1417-1418 waar de Udenhoutse hoeven in worden genoemd. Er is steeds sprake van 3 hoeven in Udenhout, terwijl er maar twee daadwerkelijk op Udenhouts grondgebied liggen. In dat jaar pachten Peter van den Scoer en Peter Vannijn hun respectievelijke hoeve voor een bedrag van 110,5 gulden per jaar. Beide hoeven krijgen geld voor reparaties. Peter Vannijs krijgt een vergoeding voor een dekker die twee dagen bij hem gewerkt heeft en voor een timmerman die een venster repareert. In 1432-1433 komt de dakdekker opnieuw langs en is het nodig om de schuur te repareren.
De rekening van 1457 maakt melding van een omgevallen schuur op de hoeve waar Gerrit Wijnen is gestorven. Om die schuur weer op te bouwen is er hout gekocht in den houttuijn in Den Bosch, latten en stro voor het dak. Dirck der Beijder zet de schuur weer overeind en werkt daar 8 dagen aan. Het stro kopen ze onder andere bij enkele Udenhouters, namelijk Jan Meus, Jacob Hessels en Meus Stevens. De dakdekker en enen opperknecht werken 10 dagen aan het opnieuw dekken van de schuur.
Uit 1736 is een plattegrond van de hoeve bewaard gebleven. In de begeleidende teksten staat daar een beschrijving van de percelen die bij de hoeve hoorden. Vandermeer of Vermeer is de pachter van de hoeve aan het Winkel. In totaal beslaat de hoeve ruim 38 morgen land. Deze hoeve gebruikt een deel van een perceel van de eerste hoeve aan de Houtsestraat en heeft een perceel onder Loon op Zand.
In 1805 verkoopt Martinus van den Heuvel als rentmeester van de domeingoederen van de Bataafse Republiek het grootste deel van de Perweijshoeve aan het Winkel aan Peter Hendrik Heijmans voor 10.790 gulden. Dat is voor die tijd een fenomenaal bedrag. Vanaf dat moment blijft de hoeve in Udenhoutse handen. Peter Heijmans koopt ook andere nabijgelegen percelen zoals de Grote Weide, de Paardweide, de Grote Kamp, de Vlashof, de Braamwei, een schaarbos en een gerooid mastbos. Twee delen van de hoeve komen in andere handen. Hubertus Sassen koopt het perceel genaamd de Bogtjes, met jong aangeplante bomen en struiken, en de weduwe van Andries van den Bosch koopt zeven morgen land met opgaande bomen en schaarbos.
De naam De Pals is ook verbonden met de Perweijshoeve
Zoals al gemeld waren in 1736 de Perweijshoeven eigendom van de Heer van Merode, de Markies van Bergen op Zoom. Vanaf 1777 is Karel van Paltz Prince de Sulzbach Keurvorst van Beieren door erfenis in bezit gekomen van Bergen op Zoom en dus ook van de Perweijshoeven in Udenhout. Dat heeft blijkbaar indruk gemaakt in het dorp. Die keurvorst is wellicht nooit in Udenhout geweest, maar de pachters moesten hun huur betalen aan die verre Hertog van Beieren, overgrootvader van Sissi, Elisabeth van Beieren, die door haar huwelijk met Franz Jozef Keizerin van Oostenrijk en Hongarije werd. De indruk, die dat op het dorp heeft gemaakt, is nog herkenbaar in namen. De hoeve ‘tot Loen’ kennen we als de Prinsenvelden. En nabij de hoeve bij de molen ligt een weg met de naam de Pals, het is de weg die van de haakse bocht in de Hooghoutseweg richting de Heusdensebaan loopt
De steenfabriek Udenhout is gebouwd op de locatie van de Perweijshoeve
De oprichters van de Steenfabriek Udenhout, de Tilburger Willem Weijers en de Udenhouter Bartje de Rooij, kunnen van de familie Heijmans op 1 mei 1889 een groot deel van de Perweijshoeve te Berschot kopen, voldoende bedrijfsterrein op een prachtige locatie naast de spoorlijn en in het gebied waar de beste leem te vinden was. De fabrieksterreinen van ruim 7 ha worden bebouwd over een oppervlakte van 1,2 ha. Het overige deel is praktisch geheel verhard en bestemd als tasveld voor het plaatsen van de gebakken stenen.
De Hoef
Het landgoed Te Berschot bestreek nagenoeg het gehele gebied van de huidige straat [Brabantsehoek|Brabantshoek]] tot aan de Kreitenhei en strekkende van de Haarensebaan tot de Heusdensebaan, of om preciezer te zijn iets daarvoor, tot de Geitesteeg, het verlengde van de Winkelsesteeg. Tot het gebied behoorden de latere buurtschappen rondom de steenfabriek.
Bij het begin van het kadaster in 1832 is de weduwe Peter Heijmans eigenaar. Daarna worden als eigenaar genoemd Cornelis Peter Heijmans, Cornelis Heijmans de oude en Cornelis Heijmans de jonge. Laatstgenoemde bouwt op de locatie van Haarensebaan 5 in 1885 een woning, die dan in bezit komt van Hendrik Heijmans. Nadat de familie Heijmans hun uitgestrekte landerijen tussen de Kreitenmolenstraat en de Heusdensebaan verkopen aan Lambertus van Rooij en Wilhelmus Weijers om er een steenfabriek te beginnen, wordt ook de woning Haarensebaan 5, genaamd De Hoef, mee verkocht, die in eigendom komt van de Steenfabriek Udenhout en in 1932 van Gerard van Es uit Rotterdam, lid van de Raad van Commissarissen van de Udenhoutse steenfabriek. Hij verkoopt de woning in 1935 aan Hannes Bertens en Martinus van de Pas, waarna de woning in handen komt van Martinus van de Pas. In 1946 gaat het bezit over op dochter Wilhelmina van de Pas, gehuwd met Cornelis (Nelis) Dankers, en in 1982 op Addy Dankers, gehuwd met Jac Jansen, die hun woning in 2017 hebben verkocht.
Huidige bewoning
Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we de woning Haarensebaan 5.
Bronvermeldingen
Regionaal Archief Tilburg, Schepenbank en eninge van Oisterwijk, 1418-1811, inv.nr. 439 f. 57-69
(1805).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Archief Tafel van de Heilige Geest, inv.nr. 737, f. 178 (1351).
West-Brabants Archief, Archief van het leenhof van het markiezaat van Bergen op Zoom, 1535-1807,
rentmeesterrekening Merode, jaar 1417/1418, inv.nr. M 691; 1432/1433, inv.nr. O 409; 1457, inv.nr. O
412.
Spierings, M., (1976). De "Perweyshoeven" In den Udenhout. Een voorlopig bericht. De Kleine Meijerij, 27(4), 57-60.
Spierings, M., (1977). De Perweijshoeven in Udenhout. De Kleine Meijerij, 28(1), 37.
Spierings, M., (1977). Heer Willem van den Bosch, ridder. De Kleine Meijerij, 28(2), 17-22.
- Toelichting cijnsregister.