20 De Vriesdonk
| De Vriesdonck | ||
| ||
| Vroegste vermelding | 1372 | |
| Vroegst bekende eigenaar | Engbrecht vander Vriesdonc | |
| 20 De Vriesdonk | ||
 | ||
| De voormalige forellenvijver aan de Oude Bosschebaan. |
Inhoud
Beschrijving van de hoeve
In 1368 verkoopt Jan Wouters van Westtilborch alle goederen die hij van zijn tante Enghelberen had geërfd aan haar man Enghelbrecht vander Vriesdonc. Of hij de naamgever is van deze hoeve of zich juist is gaan noemen naar de hoeve Vriesdonck is onduidelijk. Het is evenmin zeker dat het hier om de hoeve Vriesdonck gaat. Vier jaar later belooft Gerit Hughe, natuurlijke zoon van Engbrecht vander Vriesdonc, een cijns te betalen aan Diederick Steven Wiericszoon uit onder andere eentwaalfde deel van het goed ter vriesdonc. Jan vander Vriesdonc belooft in 1394 een erfpacht te betalen aan Christiaen Aelbrecht vanden Berghe uit een hoeve van 11 bunder op die vriesdonc. In 1402 verkoopt Jan, zoon van wijlen Engbrecht vander Vriesdonc, aan Willem Henrick vanden Stake een pacht uit de hoeve die vriesdonc.
Als Jan vander Vriesdonc is overleden krijgen zijn kinderen ieder hun deel in zijn bezittingen waaronder de hoeve. Zij verkopen ieder op een ander tijdstip hun deel. In 1419 is Wouter Ansems, man van Kathelijn Jan vande Vriesdonc, de eerste: hij verkoopt zijn eenzesde deel van de hoeve die vriesdonc aan Jan Claes vander Schueren. Datzelfde doen achtereenvolgens Jan Jan vander Vriesdonc in 1420, Henrick van den Eijnde, man van Eva Jan van der Vriesdonc, in 1421, Heijlwich Jan van Vrijsedonck in 1423 en Lijsbeth Jan vande Vriesdonc in 1431. Het lijkt er op dat Jan Claes van der Schueren nu de hele hoeve Vriesdonck in zijn bezit heeft. Dat zou betekenen dat hij ook met een dochter van Jan vanden Vriesdonc was getrouwd en eenzesde deel al in zijn bezit had.
Godschalck, de zoon van Jan Claes vander Schueren, is in 1455 eigenaar van de hoeve tgoet ter vriesdonc, 16 bunder groot. De hoeve is dan gesitueerd tussen bezit van Willem Hinckart en Arnold Boest en van een straat naar een andere straat. In deze vermelding is de hoeve ook 5 bunder groter dan in 1394. Dat is een forse uitbreiding. Dat illustreert meteen het probleem van deze hoeve. Is het een bijeengekomen bezit dat in de loop der eeuwen groter en kleiner werd? Of is het niet zozeer een hoeve maar een plaatsaanduiding waar meerdere boerderijen op stonden?
In 1457 draagt Jan Mathijs van Spull op aan dezelfde Godschalck een huis, schuur en vier lopense land op die Vriesdonck. Godschalck is zijn buurman aan twee kanten die ook nog een beemd krijgt op die vriesdonc waar hij op drie plaatsen aan grenst en Willem Hinckart aan de vierde zijde. Is Jan Mathijs van Spull getrouwd met een zus van Godschalck en heeft hij daarom een deel van de hoeve ter Vriesdonc geërfd wat hij nu weer van de hand doet? Dat blijkt niet uit de bronnen. Er is vaker – onder andere in 1471, 1473, 1488 en 1489 – sprake van stukken beemd of broekveld in die vriesdonc die los staan van een hoeve. Waarschijnlijk was Vriesdonck ook een toponiem dat een groter gebied omvatte dan alleen de hoeve.
Reijske, dochter van Jan Schalcken en weduwe van Marcelis Peijnenborch, verkoopt in 1549 een huis met schuur en andere gebouwen en aangelegen landerijen, groot 3,5 mudzaad (ongeveer 7 bunder) in Udenhout opte vriesdonck aan Wouter Aert van Broeckhoven. Daarbij hoort nog vier lopense akkerland omringd door bezit van Schalck Janssen en de helft van een heiveld in Helvoirt. Deze hoeve is belast met 15 stuivers hertogcijns. Als Wouter van Broeckhoven in 1552 een nieuwe erfelijke cijns gaat betalen uit deze hoeve is die vier mudzaad (ongeveer 8 bunder) groot. Een akte uit 1553 maakt duidelijk dat de hoeve ter vriesdonc is verdeeld. Dan verkopen de kinderen van Goidtschalck Jan Schalcken en Henricxken Wouter de Deckere een huis, schuur, schop schaapskooi en landerijen met een oppervlak van ruim twee mudzaad (circa 4 bunder) bij de vriesdonck aan Antonis Claes Adriaens. Hier hoort ook nog een akker van dertien lopense bij die aan de Biezenmortelsestraat lag. Op deze landerijen rust ook een cijns van 15 stuivers aan de hertog van Brabant. Dat maakt het waarschijnlijk dat (delen van) de beide hoeven ooit bij elkaar hebben gehoord en zijn gesplitst.
Exacte locatie nog onbekend
De exacte locatie van hoeve Ter Vriesdonck is nog niet bekend. Het is waarschijnlijk dat de hoeve zich uitstrekte vanaf de Oude Bossche Baan, langs Roelkensdijk in zuidelijke richting. Als de hoeve 11 of 12 bunder groot was, dan zal die niet over de volle breedte naar de Biezenmortelsestraat hebben gelopen. De strookverdeling die nu nog zichtbaar is in het landschap zal ongetwijfeld terug te voeren zijn op de verdelingen die hiervoor zijn beschreven. Er is nog meer onderzoek nodig om de aansluiting met de meer recente situatie met zekerheid vast te stellen.
Als de Vriesdonk zich uitstrekte van de forellenvijver tot aan Roelkensdijk en van de Oude Bosschebaan tot aan de Zandleij, dan staat er momenteel nog maar één woning ter plaatse. Dat is Oude Bosschebaan 24, een in de jaren dertig gebouwde boerderij. De boerderij is gebouwd door Nol Kuijpers. Zijn ouderlijk huis stond aan de andere kant van Roeltjesdijk, Oude Bosschebaan 23.
Een boerderij en een los huis
In 1832 stonden aan de Oude Bosschebaan op de grens met Helvoirt, waar nu de forellenvijver ligt, nog twee huizen. Die waren eigendom van de familie Van de Ven. Het waren een boerderij en een los huis. In 1767 kan Michiel van de Ven bij de boerderij de rest van de familie uitkopen. De boerderij staat dan omschreven als een stede land, bestaande uit huis, schuur, turfschop, paardenstal en aangelegen erven, 7 lopense, te Udenhout aan de Zandkant. De hoeve grenst ten oosten aan een steeg die vanaf de Oude Bosschebaan richting de Biezenmortelsestraat loopt. Het huis is tussen 1832 en 1840 afgebroken, want in 1840 verkopen Jan Cornelis van de Putten en Hendrik Verster aan Andries Heerkens te Udenhout een perceel erf waarop vroeger een huis heeft gestaan. Andries Heerkens is ook eigenaar van de naastgelegen boerderij. Het losse huis, dat er vlakbij stond, komt nog voor op de kaart van 1872. Het is dan eigendom van de Udenhoutse bakker Adriaan Verbunt.
De naam Vriesdonk leeft, net als de naam Slijkhoef, nog voort in een straatnaam in Biezenmortel.
Huidige bewoning
Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we de woning Oude Bosschebaan 24.
Bronvermeldingen
Brabants Historisch Informatie Centrum, Notariële archieven Helvoirt, index 5112, inv.nr. 28 akte 69
(1840).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Archief van de schepenbank van 's-Hertogenbosch, inv.nr. 1175 f. 93
(1368) en f. 269v (1372); inv.nr. 1179 f. 764 (1394); inv.nr. 1183 f. 56 (1402); inv.nr. 1191 f. 91v (1419) en f. 360 (1420); inv.nr. 1192 f. 146 (1421); inv.nr. 1194 f. 266 (1423); inv.nr. 1226 f. 415v (1455); inv.nr. 1227 f. 416 (1457); inv.nr. 1240 f. 176v (1471; inv.nr. 1242 f. 324v (1473).
Regionaal Archief Tilburg, Schepenbank en eninge van Oisterwijk, 1418-1811, inv.nr. 194 f. 28v
(1488); inv.nr. 195 f. 8 (1489); inv.nr. 253 f. 63v-64 (1549); inv.nr. 256 f. 85 (1552); inv.nr. 257 f. 27 (1553); inv.nr. 472 f. 117-120v (1767).
Iersel, van, M., (1960). De Vriesdonck, De Kleine Meijerij, 14(5), 8-10.
Smulders, F., (1952). De hoeve Ter Vriesdonck in Udenhout. De Kleine Meijerij, 6(4), 5-6.
Smulders, F., (1960). Nog iets over de Vriesdonck. De Kleine Meijerij, 14(5), 11.
Smulders, F., (1960). Nog meer over de Vriesdonck. De Kleine Meijerij, 14(6), 5-6.
- Toelichting cijnsregister.