01 Herlaerbosch
| Herlaerbosch | ||
| ||
| Vroegste vermelding | 1388 | |
| Vroegst bekende eigenaar | Hessel Snabbe | |
Inhoud
Beschrijving van de hoeve
Het is 10 februari 1448 als Aleidis, de weduwe van Jacob Hessel Snabbe, een hoeve verkoopt aan Gijsbert Govert vanden Broeck. De hoeve in kwestie lag tussen een hoeve van de Abdij van Tongerlo en de Groenstraat (nu Molenhoefstraat) en de Houtsestraat (nu Waalwijkseweg) en een hoeve van Arnold de Molder en Jan die Bont. Een akte uit 1391 noemt Hessel Snabbe, de vader van de genoemde Jacob, als buurman van een hoeve die gelegen was naast de hoeve van Willem van Gestel aan de Waalwijkseweg. Dat zou betekenen dat de hoeve Herlaerbosch toen al in zijn bezit was. Het is jammer genoeg nog niet bekend hoe hij deze hoeve in handen heeft gekregen.
In 1438 staat Jacob Hessel Snabbe al genoemd als eigenaar van deze hoeve. In 1445 verkoopt Hessel, een van de zonen van Jacob Hessel Snabbe, zijn deel in dezelfde hoeve aan zijn broer Dirck.
Op 18 september 1500 verkopen de erfgenamen van Gijsbert vanden Broeck de hoeve aan Willem Heijmerick Willems. Bij deze verkoop hoorden nog diverse andere percelen in de Groenstraat, in het Aschot en de Legrijt, maar ook een huis in Berkel. Deze goederen, naast de hoeve op de hoek van de Molenhoefstraat en de Waalwijkseweg, kwamen allemaal van andere personen en maakten daarom geen deel uit van het oorspronkelijke goed van Jacob Hessel Snabbe dat in 1448 werd gekocht.
Toch is er iets merkwaardigs aan de hand. Het cijnsboek van de hertog dat in 1522 begint somt maar liefst zeven posten op die te maken hebben met de manso dicto herlair bosch. Dan blijkt dat daar ook goederen onder Berkel bij zitten. Andere bronnen noemen ook verkopingen in herlaer bosch die in Berkel gelegen zijn. Het is goed mogelijk dat de hier genoemde Udenhoutse hoeve deel heeft uitgemaakt van een groter bezit dat zich over de grenzen van Udenhout uitstrekte. Er zijn vermeldingen in Berkel, aan de andere kant van de huidige Molenhoefstraat, en deels in Tilburg, vermeld in 1541. De zeven cijnsposten in het cijnsboek van 1522 werden betaald door Agnes, de weduwe van Willem Heijman Willems. Na haar zijn het Joannes en Judoca, kinderen van Bartholomeeus Janssen, die drievierde deel van de cijns betalen. Het overige vierde deel wordt door de zes kinderen van wijlen Jacob Janssen van Gestel betaald.
In de 17de eeuw is de hoeve helemaal versnipperd.
Aanvullend onderzoek 2020
De hoeve Herlaerbosch blijkt bij nader onderzoek bijna twee keer zo groot te zijn als aanvankelijk gedacht. Dat maakt voor het verhaal niets uit, alleen de kaart moet worden aangepast. De percelen links van de huidige ingetekende hoeve horen er allemaal nog bij. Er zijn ook nieuwe bronnen opgedoken die het verhaal verder bevestigen. In het boek zijn de kinderen van Bartholomeeus Janssen, genaamd Jan en Judoca, de eigenaren die in 1522 de cijnsen betalen. Uiteindelijk komt de hoeve helemaal in handen van Jan. Zijn kinderen Willem en Joanna worden na zijn overlijden de eigenaren. Joanna trouwt met Arnoldus Frans Kuijsten en die verdeelt samen met zijn zwager Willem de bezittingen in 1597. Dan maken de percelen in Berkel en in Tilburg nog steeds deel uit van het bezit. Het gaat om aanzienlijke stukken land. Mogelijk voorafgaand aan de verdeling van de nalatenschap is de hoeve verdeeld in een de oude hoeve en de nieuwe hoeve. De oude hoeve ligt op de hoek van Molenhoefstraat en Houtsestraat (nu Waalwijkseweg), de nieuwe hoeve verderop in de Molenhoefstraat. Daar bouwt Arnold Kuijsten een nieuwe boerderij die hij in 1617 van de hand doet aan Adriaen Cornelis Vermeer ook wel Broersen genaamd. Aan de overkant van de Molenhoefstraat, op Berkels grondgebied verdelen beide mannen de Smissacker, ruim drie bunder, en een weiveld van bijna een bunder. Hoe groot de heivelden in Tilburg zijn, staat niet in de akte genoemd. Toch kwam er een officiële landmeter aan te pas om te zorgen dat de verdeling van de percelen goed verliep. Hij wordt met naam genoemd in de akte: Henrick Huberts, gezworen landmeter. Het is ook duidelijk geworden dat Hessel Snabbe de oude met deze hoeve in 1388 al wordt genoemd als buurman van een andere hoeve, van de eerste Tongerlose hoeve.
Huidige bewoning
Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we onder andere de woningen Waalwijkseweg 2, Waalwijkseweg 4 en Waalwijkseweg 6.
Bronvermeldingen
Regionaal Archief Tilburg, Archief van de schepenbank en eninge van Oisterwijk
1418-1811, inv.nr. 438 f. 243 (1448); inv.nr. 155 f. 10v (1445); inv.nr. 244 f. 69 (1541).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Archief van de schepenbank van 's-Hertogenbosch, inv.nr. 1179 f. 209 (1391); inv.nr. 1209 f. 1v (1438); inv.nr. 1268 f.74 (1500).
Scheffers, F., (2014). Herberg 't Wit Leeuwke, Unentse Sprokkels 11, 25-30.
- Toelichting cijnsregister