Schmidt, Elise

Elise Schmidt
Afbeelding gewenst
Volledige namen	Elise Schmidt
Geboortedatum	22-09-1907
Geboorteplaats	Vlissingen
Adres	2e Herstalschedwarsstraat 88
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e)	Theodora Cornelia Carolina Ebeling
Beroep	Boekhouder / Soldaat Landstorm
Overlijdensdatum	31-10-1943
Plaats van overlijden	Chungkai (TH)
Bijzonderheden	Overleden in een Japans krijgsgevangenkamp.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden

Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Schmidt, Elise, geboren in Vlissingen op 31-10-1943, gehuwd met Theodora Cornelia Carolina Ebeling (1909), geen kinderen. Boekhouder en soldaat bij de Landstorm. Zoon van Friedrich Heinrich Schmidt (1870-1935) en Theodora Johanna Hendrika Mos (1874-1945). Elise Schmidt heeft gewerkt als dwangarbeider aan de Birma-Siamspoorweg en is daar op 31-10-1943 overleden in het krijgsgevangenkamp Chungkai-57, Thailand.

Achtergrond

Elise Schmidt wordt in Vlissingen geboren op 22 september 1907. Zijn ouders heten Friedrich Heinrich Schmidt (Dordrecht 1870 – Middelburg 1935) en Theodora Johanna Hendrika Mos (Vlissingen 1874 – Amsterdam 1945). Vader Friedrich is bankwerker, net als zijn eigen vader. Friedrich wordt later bankwerkersbaas bij Koninklijke Maatschappij De Schelde, een scheepswerf in Vlissingen. Moeder Theodora is de dochter van een schilder. Friedrich en Theodora trouwen in 1895 in Vlissingen. Zij krijgen zes kinderen, een dochter en vijf zonen, die allen in Vlissingen worden geboren. De dochter en een zoon (tweelingen) overlijden binnen een maand na hun geboorte. Elise is de jongste. Het gezin woont aanvankelijk samen in Vlissingen. Vanaf eind 1915 wonen de ouders apart van elkaar en de kinderen blijven niet bij hun vader. In december 1915 vertrekt Elise samen met zijn moeder en twee broers -Hendrik en Theodoor- naar Middelburg (Friedrich, de derde broer gaat naar Arnhem). De vier keren drie jaar later in Vlissingen terug. In 1919 verhuizen Elise en zijn moeder naar Amsterdam. In oktober 1922 verruilt zijn moeder Amsterdam voor Tilburg; haar zoon Theodoor komt in november bij haar wonen en Elise volgt in januari 1923.

Overzichtskaart van Oost-Azië, 1900:, Java, Singapore en gebied Birma-Siamspoorweg omcirkeld

Bron: commons.wikimedia.org

Naar Nederlands-Indië

In Tilburg wonen de broers Theodoor en Elise Schmidt met hun moeder op Ringbaan Oost 35, Borneostraat 15 en Noord-Besterdstraat 90. Vanaf mei 1924 vestigt moeder zich in Weltevreden, een plaats nabij Batavia op Java (Nederlands-Indië). Elise en zijn broer Theodoor blijven bij elkaar, eerst op Enschotsestraat 11a en dan op Vlimmenhoefstraat 62. In 1926 sticht broer Theodoor zijn eigen huishouden. Elise woont bij hem in op Nieuwstraat 108 en 2e Herstalschedwarsstraat 11. In 1928 verlaat Elise het huishouden van Theodoor en betrekt een woning op 2e Herstalschedwarsstraat 88 (hernoemd tot Pijlijserstraat). Hij is kantoorbediende. Vanuit dit adres vertrekt hij in 1929 naar Java en wordt daar boekhouder. Hij trouwt met Elise met Theodora Cornelia Carolina Ebeling. Het echtpaar krijgt geen kinderen. Theodora is in 1909 geboren in Semarang op Java en is op dit eiland onderwijzeres aan de Europese Lagere School in respectievelijk Poerwakarta, Cheribon en Tasikmalaja. In augustus 1938 gaat zij op eigen verzoek met ontslag.

Japanse bezetting en krijgsgevangenen

Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. In januari 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. Op 8 maart 1942 capituleert Nederland, wat de volgende dag bekend wordt gemaakt. Nederlands-Indië komt onder Japans bewind en de militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en de Koninklijke Marine worden krijgsgevangen gemaakt. Van de gevangengenomen Indonesische KNIL-militairen laten de Japanners een groot deel vrij. De 38.386 overige krijgsgevangenen zijn vrijwel allen van Nederlandse en Nederlands-Indische afkomst; 7552 van hen komen door hun gevangenschap om. Van de Koninklijke Marine zijn 3847 Nederlanders als krijgsgevangenen afgevoerd; 648 van hen komen te overlijden.

Kaart van de Birma-Siamspoorweg met een aantal kampen, waaronder Chungkai en Hindato

Bron: Brabantse Gesneuvelden (F. van Doorn)

Deel van de Birma-Siamspoorweg met Chungkai-57

Bron: japansekrijgsgevangenkampen.nl

Krijgsgevangenkampen in Nederlands-Indië en daarbuiten

Verspreid over Nederlands-Indië richt de Japanse bezetter krijgsgevangenkampen op. Dit gebeurt op Java, Sumatra, Molukken, Flores, Celebes en Borneo. De kampen zitten in uiteenlopende gebouwen waaronder ziekenhuizen, loodsen, scholen en gevangenissen. Krijgsgevangenen komen ook elders in Oost-Azië in kampen terecht zoals in Japan, Malakka, Indochina, China, Korea, Birma en Thailand. Onder deze krijgsgevangen zijn behalve Nederlanders ook Britten, Amerikanen en Australiërs.

Dwangarbeid

Vanaf het najaar van 1942 gebruiken de Japanners de krijgsgevangenen als arbeidskrachten. Ze moeten vliegvelden, wegen en spoorwegen aanleggen of in mijnen en op scheepswerven werken. Voor dit doel gaan de krijgsgevangenen op transport naar kampen die over Oost-Azië zijn verspreid. De werkdagen van de krijgsgevangenen zijn lang en hun leefomstandigheden zijn slecht. De voeding is gering en van slechte kwaliteit. Gevangenen lijden aan tropische ziektes, worden mishandeld en terechtgesteld. Berucht is het werk aan twee spoorwegen. Het werk aan de Pakanbaroe-spoorweg tussen Pakanbaroe en Moearo op Sumatra leidt tot zo’n 700 doden onder de Nederlandse krijgsgevangenen. Bij de aanleg van de Birma-Siamspoorweg tussen Birma en Thailand komen ongeveer 3000 Nederlandse krijgsgevangenen om.

Krijgsgevangene

Vanwege de Japanse inval in Nederlands-Indië komt Elise Schmidt onder de wapenen. Hij is soldaat bij het IIe Landstorm bataljon in de verdedigingszone van Soerabaja op Java wanneer hij op 9 maart 1932 door de Japanners krijgsgevangen wordt genomen. Landstormformaties zijn lokale verdedigingseenheden en zijn bedoeld als aanvulling op het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). De geraadpleegde bronnen bevatten aanwijzingen dat Elise op Java terecht komt in de krijgsgevangenkampen ‘8e Bataljon’ in Malang (Drost-Kamp II) en ‘10e Bataljon’ in Batavia. Dit laatste kamp is ingericht in een kazerne in het centrum van de stad en fungeert als doorgangskamp voor krijgsgevangenen naar Sumatra en gebieden buiten Nederlands-Indië, waaronder Birma en Thailand. Op 25 januari 1943 gaat Elise met de ‘Tacoma Maru 2’, een schip dat krijgsgevangenen vervoert, op transport naar het eiland Singapore. Hij maakt deel uit van het 10e transport van krijgsgevangenen dat Java verlaat (‘Java Party 10’). Singapore is onderdeel van de Britse kolonie Straits Settlements en is door Japan bezet. Het genoemde schip is een van de ‘hell ships’ die zo worden genoemd vanwege de slechte omstandigheden aan boord. Dergelijke schepen worden gebruikt om krijgsgevangenen te vervoeren naar kampen overzee.

Naar de Birma-Siamspoorweg

De krijgsgevangenen die met de ‘hell ships’ naar Singapore gaan, worden ingezet bij de aanleg van de Birma-Siamspoorweg. Deze 415 kilometer lange spoorweg loopt van Non Pladuk in Thailand (tot 1939 Siam geheten) naar Thanbuyuzayat in Birma. De spoorweg moet het de Japanners gemakkelijker maken om troepen en materialen naar het front in Birma te brengen. De krijgsgevangenen verblijven voor dit werk in een reeks kampen langs de rivieren Khwae Yai en Khwae Noi. Vanuit zo’n kamp moeten zij een deel van de spoorweg aanleggen. Als dat deel klaar is, dan gaan de gevangenen naar een volgend kamp om aan een ander deel te werken. Op deze manier schuiven groepen krijgsgevangenen telkens op. Het werk aan de spoorweg, dat onder zware omstandigheden moet gebeuren, begint in 1942 en is in oktober 1943 klaar. Ook Elise Schmidt moet aan de spoorweg werken.

Plattegrond van kamp Chungkai-57

Bron: 2/4th Machine Gun Battalion (2nd4thmgb.com.au)

Affiche van ‘Joop Postma Productie, Het grootste lachsucces in Thailand’, 1943-1946

Bron: Museon Omniversum

Affiche van de Postma Showgroep Chungkai 1943-1946

Bron: Museon Omniversum

Medische inspectie in Chungkai-57

Bron: Collectie National Army Museum, UK (Jack Chalker)

Op 29 januari 1943 komt Elise Schmidt met het transportschip ‘Tacoma Maru 2’ aan in Singapore. Samen met de andere krijgsgevangenen van ‘Java Party 10’ wordt hij op dit eiland ondergebracht in het Changi-kamp. Het kamp bestaat uit barakken op een kazerneterrein. Vanuit het Changi-kamp gaat het transport op 5 februari verder met de trein (‘Trein 48’) naar Ban Pong in Thailand. Deze locatie wordt op 10 februari 1943 bereikt. Ban Pong is vlakbij Non Pladuk, de plaats die aan het begin van de spoorweg aan Thaise kant ligt. Per vrachtauto of te voet gaan de krijgsgevangenen vervolgens naar het kamp van hun bestemming, Voor Elise is kamp Chungkai-57 zijn eindbestemming.

Graf van Elise Schmidt op het Chungkai War Cemetery, Thailand

Bron: Oorlogsgravenstichting

Chungkai-57

Kamp Chungkai-57 ligt in Thailand in een gebied langs de Birma-Siamspoorweg waar twee rivieren samenkomen. De toevoeging ‘57’ verwijst naar het aantal kilometers dat het kamp is verwijderd van Non Pladuk. Het kamp is aanvankelijk een werkkamp voor de aanleg van een deel van de spoorweg. Later wordt het een hospitaalkamp voor ernstig zieke krijgsgevangenen die terugkomen uit kampen op grotere afstand van Non Pladuk. Het kamp maakt deel uit van een aantal basisziekenhuiskampen. Ook wordt het een doorgangskamp voor krijgsgevangenen die verderop aan de spoorweg moeten werken. Om de geïnterneerden soelaas te bieden organiseren krijgsgevangenen musicals en theatervoorstellingen; tussen Kerstmis 1943 en mei 1945 gaat het om meer dan 65 producties.

Overlijden in Chungkai

Volgens zijn interneringskaart wordt Elise Schmidt op 7 april 1943 ziek. Hij sterft op 31 oktober 1943 in kamp Chungkai aan de gevolgen van acute darmontsteking - ruim 6 maanden nadat hij ziek is geworden. Waarschijnlijk is Elise vanuit een ander kamp naar Chungkai gekomen en de bronnen suggereren dat Hindato-198 dat andere kamp is. Elise wordt begraven op de begraafplaats van het kamp. Later wordt hij herbegraven op het Chungkai War Cemetery, Thailand, vak 6, rij L, graf 11. Deze begraafplaats ligt vlakbij de oorspronkelijke kampbegraafplaats. In Vlissingen staat een ‘Monument voor Burgerslachtoffers’. In Arnhem staat het ‘Birma-Siam en Pakan Baroe Spoorwegen Monument’ met daarop de namen van de mensen die zijn omgekomen bij de aanleg van de spoorwegen. Elise staat bij beide monumenten vermeld.

Nabestaanden

De familie van Elise Schmidt verneemt in januari 1946 van het Rode Kruis dat hij is overleden. Zijn weduwe Theodora is in 1947 nog in Nederlands-Indië. Op een onbekende datum vertrekt zij naar Nederland, waarna zij in Yerseke en ’s-Gravenhage gaat wonen.

Gebeurtenis

• Tilburgers omgekomen onder Japanse overheersing

Bronnen

Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, map 236.
• Indische Kamparchieven.
• Japanse krijgsgevangenkampen.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• Delpher.

Literatuur

• Gerrit Kobes en Ad de Beer, 'Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953)', in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11)
• Herman Burgers, De garoeda en de ooievaar: Indonesië van kolonie tot nationale staat, Hoofdstuk V, Indonesië onder Japanse Bezetting, Brill 2010
• J.E. Ellemers en R.E.Vaillant, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, Muiderberg Coutinho 1985;
• Loe de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, Deel 11b Hoofdstuk 8. Martinus Nijhoff, Den Haag 1969.
• Militaire Spectator jrg. 1946 nr. 7, jrg. 1986 nr. 3, jrg. 1995 nr. 8 en jrg. 1998 nr. 3.
• Renske Krimp, De doden tellen. Slachtofferaantallen van de Tweede Wereldoorlog en sindsdien, Nationaal Comité 4 en 5 Mei, Amsterdam 2016, p.16.
• Sears A. Eldredge, Captive Audiences / Captive Performers. Music and Theatre as Strategies for Survival on the Thailand-Burma Railway 1942-1945. Chapter 6a, Digital Commons @ Macalester, Macalester College, Saint Paul, Minn. USA, 2014.
• R. Mark Davies, Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL), The Royal Army of the Dutch East Indies 1941-2 (fireandfury.com).

Externe links

• Elise Schmidt op Oorlogsbronnen.nl
• Oorlogsgravenstichting, persoonsdossier van Elise Schmidt.
• Elise Schmidt op Brabantse Gesneuvelden.

==Noten