Poort, Jan

Jan Poort
Volledige namen	Johannes Theodorus Petrus Maria Poort
Geboortedatum	09-08-1914
Geboorteplaats	Tilburg
Adres	Stadhuisplein 280
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e)	Maria Josephina Guillemine van der Hoeven
Beroep	gemeenteambtenaar
Overlijdensdatum	01-03-1987
Plaats van overlijden	Tilburg

Poort, Johannes Theodorus Petrus Maria (geb. Tilburg 09-08-1914, overl. Tilburg 01-03-1987), zoon van Cornelis Jacobus Maria Poort (Maasbommel 1879–Tilburg 1962), bierbrouwer en Geertruda Helena Maria van Erp (Berghem 1878–Tilburg 1954). Gehuwd met Maria Josephina Guillemine van der Hoeven (Maastricht 05-07-1922, Tilburg 13-07-2008). Zij kregen vier kinderen.

Achtergrond

Johannes (Jan) Theodorus Petrus Maria Poort werd op 9 augustus 1914 in Tilburg geboren als zoon van Cornelis Jacobus Maria Poort (Maasbommel 03-03-1879, Tilburg 04-02-1962) en Geertruda Helena Maria van Erp (Berghem 19-07-1878, Tilburg 08-09-1954). Hij trouwde op 24 december 1945 te Maastricht met Maria (Mia) Josephina Guillemine van der Hoeven (Maastricht 5 juli 1922, Tilburg 13 juli 2008). Zij kregen drie dochters en een zoon.
De vader van Jan Poort was aanvankelijk bierbrouwer (bierbrouwerij ‘De Kroon’). Later exploiteerde hij achtereenvolgens een groentedrogerij en een melkinrichting. Jan Poort had nog twee broers, Theodorus (1916–1987) en Gerardus (1917–1976) en twee zussen, Petronella (1919) en Maria (1921–1970). Na zijn schoolopleiding (het is niet bekend op welke scholen hij zat) werkte hij op de gemeentesecretarie van Oisterwijk en in 1938 werd hij benoemd tot ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Tilburg. Tot aan zijn pensionering in 1979 zou Jan Poort verbonden blijven aan de gemeente Tilburg met een korte onderbreking in de periode maart 1945–september 1946.

In 1972 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, bij zijn pensionering op 27 juni 1979 ontving hij de Groot-Zilveren Legpenning van de Gemeente Tilburg en in 1981 kreeg hij het Verzetsherdenkingskruis. Jan Poort overleed in Tilburg op 1 maart 1987 in de leeftijd van 72 jaar.

Jan Poort als verzetsman

Gedurende de Tweede Wereldoorlog was Jan Poort de ‘spil’ van het ambtenarenverzet. Hij onderhield o.a. nauwe contacten met verzetsmensen bij de gemeentepolitie, het distributiekantoor, het Gewestelijk Arbeidsbureau en de LO (Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers).

Overval Afdeling Bevolking

Jan Poort was de ‘architect’ van de overval op de Afdeling Bevolking van de gemeente Tilburg (‘zegeltjeskraak’) op 25 januari 1944, waarbij onder meer 105.000 Rauterzegels en voorts een groot aantal blanco persoonsbewijzen en paspoorten buitgemaakt werden. Lou de Jong noemt deze overval in zijn standaardwerk over de Tweede Wereldoorlog niet alleen “...een van de belangrijkste ‘wapenfeiten’ uit de geschiedenis van de Nederlandse illegaliteit...”, maar ook een voorbeeld “...van wat het illegale werk in de praktijk inhield.” De overval beschreef Poort zelf al in het in 1948 verschenen boek Tilburg in de oorlogsjaren 1940-1945, waarvan hij de (anonieme) auteur was. Een nauwkeurige reconstructie van de toedracht op basis van gedegen bronnenonderzoek werd vijftig jaar na dato vastgelegd door Ad de Beer in Zomaar een stad. Tilburg 1940-1945.

Bureau Illegale Zaken

Jan Poort was in de periode 1943-1944 hoofd van het Evacuatiebureau. In 1943 werd dit bureau na overleg met wethouder H.F. van Dullemen uitgebreid met het officieel niet bestaand bureau ‘illegale zaken’. “Enige ondergedoken studenten en andere geschikte personen kwamen op deze wijze als ambtenaar in dienst van de gemeente Tilburg. Zij werden officieel op arbeidscontract aangesteld, kregen een legitimatiebewijs en werkten van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, vaak ook nog bij nacht. (...) Zij bezorgden de valse legitimatiebewijzen, de distributiebescheiden, de maandelijkse uitkeringen voor noodzakelijk levensonderhoud, de Z-kaarten enz. Bovendien waren zij het voornamelijk die de contacten onderhielden met andere plaatselijke groepen van illegale werkers. Aldus ontstond een nieuwe dienst der gemeente Tilburg, waarvan Burgemeester en Wethouders het bestaan officieel natuurlijk niet kenden, maar waarvan zij via de eerste wethouder, tevens evacuatie-commissaris, ongetwijfeld alles afwisten.”

De doden tot leven wekken

De verzetslieden Cornelia Haremaker, hoogzwanger, haar man Martinus Hoogenraad en hun twee kinderen duiken in de winter van 1943-44 in Tilburg onder bij verzetsman Eppo Boer aan de Plataanstraat. Daar bevalt Cornelia van haar derde zoon. “Dat kind is clandestien geboren en daar zaten we mee. Nou was er in Tilburg een prima ambtenaar, dat was mijnheer Poort, die zat op de afdeling Bevolking en die heeft het zo geregeld, die maakte mensen die dood waren weer levend…”

Fusillade van Wim Berkelmans

Tot de meest dramatische gebeurtenissen binnen het Tilburgse verzet behoort de mislukte moordaanslag op de NSB-politieagent Piet Gerrits op 24 januari 1944 en de daarop volgende fusillade van zes verzetsstrijders op 26 mei 1944 in de Loonse en Drunense Duinen. Tot de slachtoffers behoorde Wim Berkelmans, een van Poorts meest trouwe en loyale medewerkers die onderduikers aan valse identiteitspapieren hielp. Doordat hij een Joods echtpaar aan valse papieren geholpen had, raakte Berkelmans ongewild betrokken bij de aanslag op Gerrits.

Waarnemend burgemeester van Uden

In maart 1945 werd Jan Poort door het Militair Gezag gekozen tot waarnemend burgemeester van Uden. Hij bleef dat tot 1 september 1946, toen G. van Kemenade benoemd werd tot burgemeester van Uden. Poort keerde vervolgens terug naar zijn vertrouwde plek op de secretarie in Tilburg.

Bronnen

Regionaal Archief Tilburg

• Archief 484, Inventaris van het archief van het gemeentebestuur van Tilburg, 1938-1985.
  • invnr. 0007, Jaarverslag gemeente Tilburg 1944.
  • invnr. 5680, Stukken betreffende de overval op de afdeling Bevolking van de gemeente Tilburg op 25 januari 1944. z.d.

• Archief 565, Inventaris van de collectie documentatie Tilburg 1940-1945
  • invnr. 91, Documentatie betreffende de overval op de afdeling Bevolking op 25 januari 1944 (1945-1994).
  • invnr. 98, Map Eppo Boer, 1983-1984.
  • invnr. 112, Map J.T.P.M. Poort, 1980-1984.

• Archief 1039, Plaatsingslijst van de collectie Gewestelijk Arbeidsbureau te Tilburg, 1940-1945.
  • invnr. 11 Het Gewestelijk Arbeidsbureau te Tilburg, 1941-1944.

BHIC

• Archief 7787, Gemeentebestuur Uden 1938-1970, invnr. 713 J.TH.P.M. Poort, 1945.

Literatuur

• Beer, Ad de., Zomaar een stad. Tilburg 1940-1945 (Tilburg 1994).
• Etten, Theo van, ‘Brouwerij De Kroon: niets was wat het lijkt’, in: Erfgoed Magazine Tilburg, jaargang 39 (2021), nr. 1, p. 18–21.
• Jong, L. de. Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 1939-1945, deel 7 (Den Haag 1976). (2e deel, p. 689–698).
• N.N. [Poort, J.] Tilburg in de oorlogsjaren 1940-1945 (Tilburg z.j.) [1948].
• Putten, Rob van, ‘Piet Gerrits; Tilburgs meest gehate politieagent’, in: Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur, jaargang 37, oktober 2019, nr. 2, p.79-90.
• Sanders, A.L.M., Uden in de Tweede Wereldoorlog (Uden 2000).
• ‘De grote overval op de afd. Bevolking’, Het Nieuwsblad van het Zuiden, 3 juli 1948.

Externe links

• Stamboom Poort
• Wim Berkelmans
• Piet Gerrits
• Overval afdeling Bevolking
• zegeltjeskraak Traces of War