Polen en Hongaren in Gilze en Rijen
Polen
In de oorlog kozen veel Polen ervoor om zich vrijwillig aan te sluiten bij de 1e Poolse Pantser Divisie van Generaal Maczek. Ze wilden Polen bevrijden van de Duitsers. De divisie was opgericht in Schotland en van daaruit namen ze deel aan de strijd in Normandië na de invasie in 1944 en kwamen vervolgens mee naar Zuid- Nederland. Op 27 en 28 oktober werd Gilze en Rijen door de Poolse militairen bevrijd en op 29 oktober Breda.
Voor ze daarna Polen bereikten om de bevrijding daar te realiseren, was de oorlog afgelopen.
Teruggaan daarna, naar hun eigen land, was moeilijk, dat ging niet zonder slag of stoot. De inval in 1939 van de Duitsers en de Russen in Polen, zorgde voor het ophouden van Polen als staat. De communistische regering die Polen intussen had gekregen, had hen hun Poolse nationaliteit afgenomen en de Poolse militairen waren inmiddels stateloos. Er wachtte hen bij terugkeer een gevangenisstraf. En dat gold voor alle militairen, of je nu generaal Maczek was of een gewone soldaat. Veel Polen bleven dus, met de nodige problemen, in Nederland. Hulp van de overheid was er nauwelijks. Ze kregen geen taalles en goede banen waren er amper. Een deel kon aan de slag bij Philips, Etna en andere grote bedrijven in Brabant. Zij boden laaggeschoolde arbeid aan.
Eén van de in Breda gebleven Poolse bevrijders was Wladislaw Cuber. Zijn zoon trouwde met Marianne Lewandowski, leerkracht aan de Bernadetteschool in Rijen. Zij was de eerste vrouwelijke leerkracht in Rijen die na haar huwelijk mocht blijven werken. Ook haar vader kwam oorspronkelijk uit Polen. Gerard Bogdol was een Poolse soldaat die na afloop van de Tweede Wereldoorlog terug naar Rijen kwam om te trouwen met de vrouw die hij daar had ontmoet. Hij was smid en had een zaak in de Stationsstraat.
Een andere Poolse soldaat, Stefan Swiderczuk, vestigde zich na zijn huwelijk met een vrouw uit Breda, in Rijen. Hij werkte als machinebankwerker bij Kin en woonde in de Kampstraat. Maar hij werkte ook bij autobedrijf van Dorst en bij Galvanitas in Oosterhout. ’s Avonds gaf hij muziekles en met een aantal leerlingen richtte hij de band The Melodia’s op. In de vijftiger jaren waren ze heel succesvol in Rijen. Swiderczuk speelde ook in de Rijense band Victoria Strings. In 1960 emigreerde de familie Swiderczuk naar Australië.
Bij de viering van 35 jaar bevrijding kwamen er 80 Poolse oud-strijders naar Gilze en Rijen.
In 1999 kwam er een tunnel onder het spoor in de Europalaan in Rijen. Deze tunnel kreeg de naam Generaal Maczektunnel naar de Poolse generaal die in 1944 met zijn pantserdivisie Gilze en Rijen bevrijdde.
Nu zijn er veel Poolse arbeidsmigranten werkzaam in Gilze en Rijen. Ook zij gaan niet allemaal terug naar Polen. Een aantal vestigde zich hier en startte bijvoorbeeld een Poolse supermarkt. In juli 2022 staan er 323 Polen ingeschreven bij de gemeente Gilze en Rijen.
Hongaren
Hongarije werd in 1945 door de Russen bevrijd van de Duitsers. En die maakten voortaan daar de dienst uit. Hongarije werd dus deel van het Oostblok. In de vijftiger jaren kwamen er steeds meer protesten tegen dit bewind en dat leidde in 1956 tot de Hongaarse opstand. De opstand duurde dertien dagen. Hongarije kon niet tegen de overmacht van de Russen op. Veel Hongaren vluchtten daarna naar het westen. Maar er waren al eerder Hongaren deze kant uitgekomen. In 1919, na de Eerste Wereldoorlog, kwam er een transport ondervoede kinderen naar Rijen. Ze werden tijdelijk in gezinnen geplaatst om weer op verhaal te komen. Eén van hen was Lajos Incze, dertien jaar oud.
Hij kwam in het gezin Hoppenbrouwers waar hij nooit meer wegging. Hij bleef in Rijen en trouwde in 1931 met Johanna Hoppenbrouwers, een dochter van het gezin waar hij was opgenomen. Hij was monteur bij Ericsson, het telefoonbedrijf in Rijen. In zijn vrije tijd was hij operateur van de plaatselijke bioscoop van Katholiek Leven in de Tuinstraat. Volgens de tekst op zijn bidprentje bleef hij in hart en ziel een Hongaar.
Ilonka Baliga-Karoly, dressuurrijdster, heeft Hongaarse roots. Ze is een kleindochter van Henri Bever, oprichter van het bekende circus Bever. Ilonka Baliga werkte lang in het circus en was specialist in paardendresseur. Ze woonde eerst in Molenschot, nu in Rijen.