Lil, Johannes Adrianus van

Johannes Adrianus van Lil
Afbeelding gewenst
Volledige namen	Johannes Adrianus van Lil
Geboortedatum	19-01-1899
Geboorteplaats	Tilburg
Adres	Lange Schijfstraat 99
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e)	Hermina Slump
Beroep	Sergeant-majoor marine
Overlijdensdatum	13-07-1943
Plaats van overlijden	Kamp 100, Birma (MM)
Bijzonderheden	Hij overleed in een Japans krijgsgevangenkamp.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden

Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Lil, Johannes Adrianus van (geb. Tilburg 19-01-1899, gest. Birma (MM) 13-07-1943), sergeant-majoor bij de marine. Zoon van Johannes van Lil (1866-1925) en Maria Josephina Verheijen (1867-1916). Op 20-10-1932 trouwt hij in Den Helder met Hermina Slump (1911- ?). Uit dit huwelijk worden geen kinderen geboren. Van Lil overlijdt op 13-07-1943 in een krijgsgevangenkamp in Birma (Myanmar).

Achtergrond

Johannes Adrianus van Lil wordt in Tilburg geboren op 19 januari 1899. Hij is het tweede kind - van de zeven- van Johannes van Lil en Maria Josephina Verheijen. Vader Johannes is eerst bode en wordt daarna verzekeringsagent. Het gezin woont in Tilburg achtereenvolgens op Sint Annastraat 25, Bredaseweg 149, Lange Schijfstraat 99 en vanaf juli 1927, zonder Johannes, op Zwijsenstraat 113.

Bij de Marine en naar Nederlands-Indië

In april 1912 verruilt Van Lil het ouderlijk huis aan de lange Schijfstraat voor de fraters op Kloosterstraat B53 in Goirle. Van daaruit vertrekt hij twee jaar later naar het fraterhuis op Fraterstraat 3 in Tilburg. In 1915 verlaat hij de fraters en keert hij terug in het ouderlijk huis op Lange Schijfstraat 99. Johannes kiest voor een loopbaan bij de Koninklijke Marine en staat eind 1917 ingeschreven aan de marinekazerne in Amsterdam. Dan volgt een aantal inschrijvingen op kazernes en schepen van de marine in Den Helder: de marinekazerne Willemsoord (1918), het opleidingsschip Hr. Ms. ‘Bellona’ (1919) en het pantserschip Hr. Ms. ‘Zeeland’ (1919). Vanaf september 1920 is hij in de marinekazerne op Oostplein 14 in Rotterdam, met tussentijds een verblijf aan boord van het pantserschip Hr. Ms. ‘De Zeven Provinciën’.

Begin 1924 vertrekt Van Lil voor een half jaar naar Batavia op Java. Na zijn terugkomst in Nederland verblijft hij op het Hr. Ms. ‘Schorpioen’, het logementschip voor de opleiding van matrozen in Gorinchem (1924), en de marinekazernes in Den Helder en Rotterdam (1927-1928). Vanaf oktober 1930 gaat hij naar de marinekazerne en het pantserschip Hr. Ms. ‘Jacob van Heemskerck’ in Den Helder, en aansluitend naar de marinierskazerne in Rotterdam (1935). Inmiddels is hij bij de marine in Nederland bevorderd van marinier 3e klasse tot marinier 2e klasse, marinier 1e klasse, korporaal en tenslotte sergeant. In augustus 1935 staat Van Lil ingeschreven op zijn laatste adres in Nederland: Middenstraat 60 in Den Helder. Hij is in daar op 20 oktober 1932 getrouwd met de dienstbode Hermina Slump. De echtelieden vertrekken, waarschijnlijk na 1939, naar Nederlands-Indië. Johannes en Hermina krijgen voor zover bekend geen kinderen.

Het Hr. Ms. ‘Bellona’, foto genomen voor 1926

Bron: Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Aan dek van het Hr. Ms. ‘Zeeland’, foto genomen voor 1924

Bron: Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Het Hr. Ms. ‘Jacob van Heemskerck’ foto genomen tussen 1932-1940

Bron: Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Logementschip voor de opleiding van matrozen, Hr. Ms. ‘Schorpioen’, foto genomen tussen 1921-1926

Bron: Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Japanse bezetting en krijgsgevangenen

Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. In januari 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. Op 8 maart 1942 capituleert Nederland, wat de volgende dag bekend wordt gemaakt. Nederlands-Indië komt onder Japans bewind en de militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en de Koninklijke Marine worden krijgsgevangen gemaakt. Van de gevangengenomen Indonesische KNIL-militairen laten de Japanners een groot deel vrij. De 38.386 overige krijgsgevangenen zijn vrijwel allen van Nederlandse en Nederlands-Indische afkomst; 7552 van hen komen door hun gevangenschap om. Van de Koninklijke Marine zijn 3847 Nederlanders als krijgsgevangenen afgevoerd; 648 van hen komen te overlijden.

Krijgsgevangenkampen in Nederlands-Indië en daarbuiten

Verspreid over Nederlands-Indië richt de Japanse bezetter krijgsgevangenkampen op. Dit gebeurt op Java, Sumatra, Molukken, Flores, Celebes en Borneo. De kampen zitten in uiteenlopende gebouwen waaronder ziekenhuizen, loodsen, scholen en gevangenissen. Krijgsgevangenen komen ook elders in Oost-Azië in kampen terecht zoals in Japan, Malakka, Indochina, China, Korea, Birma en Thailand. Onder deze krijgsgevangen zijn behalve Nederlanders ook Britten, Amerikanen en Australiërs.

Dwangarbeid

Vanaf het najaar van 1942 gebruiken de Japanners de krijgsgevangenen als arbeidskrachten. Ze moeten vliegvelden, wegen en spoorwegen aanleggen of in mijnen en op scheepswerven werken. Voor dit doel gaan de krijgsgevangenen op transport naar kampen die over Oost-Azië zijn verspreid. De werkdagen van de krijgsgevangenen zijn lang en hun leefomstandigheden zijn slecht. De voeding is gering en van slechte kwaliteit. Gevangenen lijden aan tropische ziektes, worden mishandeld en terechtgesteld. Berucht is het werk aan twee spoorwegen. Het werk aan de Pakanbaroe-spoorweg tussen Pakanbaroe en Moearo op Sumatra leidt tot zo’n 700 doden onder de Nederlandse krijgsgevangenen. Bij de aanleg van de Birma-Siam-spoorweg tussen Birma en Thailand komen ongeveer 3000 Nederlandse krijgsgevangenen om.

Overzichtskaart van Oost-Azië, 1900: Java, Singapore en gebied Birma-Siamspoorweg omcirkeld

Bron: commons.wikimedia.org

Krijgsgevangene aan de Birma-Siam-spoorweg

In Nederlands-Indië is Van Lil inmiddels bevorderd tot sergeant-majoor van de Koninklijke Marine, wanneer hij krijgsgevangen wordt gemaakt door de Japanners. Dat gebeurt op 25 maart 1942 in de omgeving van Soerabaja op Java, waar hij bij een bewakingsafdeling van de marine zit. Na zijn aanhouding komt Van Lil in Soerabaja terecht in een krijgsgevangenkamp. Vanaf Java wordt hij op transport gesteld om te gaan werken aan de Birma-Siam-spoorweg. De Birma-Siam-spoorweg is 415 kilometer lang en loopt van Non Pladuk bij Ban Pong in Thailand (tot 1939 Siam geheten) naar Thanbyuzayat in Birma. De spoorweg moet het de Japanners gemakkelijker maken om troepen en materialen naar het front in Birma te brengen. De krijgsgevangenen verblijven voor dit werk in een reeks kampen langs de rivieren Khwae Yai en Khwae Noi. Vanuit zo’n kamp moeten zij een deel van de spoorweg aanleggen. Als dat deel klaar is, dan gaan de gevangenen naar een volgend werkkamp om aan een ander deel te werken. Op deze manier schuiven groepen krijgsgevangenen telkens op. Het werk aan de spoorweg, dat onder zware omstandigheden moet gebeuren, begint in 1942 en is in oktober 1943 klaar..

Kaart van de Birma-Siamspoorweg met kampen

Bron: Brabantse Gesneuvelden (F. van Doorn)

Locatie van Kamp 100, aangeduid als Regue/100

Bron: Sears A. Eldredge, Macalester College, USA

Route naar het kamp

Krijgsgevangenen die van Java op transport gaan naar de spoorweg worden eerst met schepen naar Singapore gebracht. Singapore is onderdeel van de Britse kolonie Straits Settlements en is door Japan bezet. De transportschepen worden ‘hell ships’ genoemd vanwege de slechte omstandigheden aan boord. Vanuit Singapore gaan de krijgsgevangenen, die zijn bestemd voor de aanleg van het Thaise gedeelte van de spoorweg, per trein naar Ban Pong in Thailand. Vervolgens gaan zij in een vrachtauto of te voet naar hun werkkamp. Krijgsgevangenen die aan het Birmese gedeelte moeten werken gaan per schip van Singapore naar Birma en van daaruit naar hun kamp. Van Lil komt in Birma terecht.

Tekening van de verhuizing van Kamp 80 naar Kamp 100, eind mei 1943

Bron: Delpher, Het Geheugen

Programma van een voorstelling in Kamp 100, 22 december 1943

Bron: Delpher, Het Geheugen

Dood in Kamp 100 in Birma

Elk kamp langs de Birma-Siamspoorweg wordt aangeduid met het aantal kilometers dat het kamp verwijderd is van het beginpunt in Thailand of Birma. Veelal wordt de naam toegevoegd van het dorp waar het kamp ligt. Van Lil wordt ondergebracht in kamp 100. Dit kamp ligt op 100 kilometer van Thanbyuzayat in Birma en wordt in de bronnen ook wel vermeld als ‘Regue’ of ‘Anganum-2’. De krijgsgevangenen in kamp 100 zijn in mei en juni 1943 aangekomen uit twee andere Birmese kampen, Phadong (kamp 80) en Aparon (kamp 83). Zij moeten een spoordijk aanleggen. Op 22 december 1943 wordt in het kamp een voorstelling opgevoerd door een groep krijgsgevangenen met de naam ‘Rimboe Club’. Van de voorstelling is een programma bewaard gebleven met daarop onder andere een moppentrommel, liedjes, goocheltrucs en een dansende ‘Miss Waikiki’.

Van Lil maakt de voorstelling niet mee. Hij is al op 13 juli 1943 in kamp 100 aan dysenterie gestorven. Hij wordt begraven op het Nederlands Ereveld op het Thanbyuzayat War Cemetery in Myanmar, vak D I, rij D, grafnummer 2. Zijn naam komt voor op de namenlijst van het ‘Birma-Siamspoor en Pakan Baroe spoorwegen monument’ in Arnhem.

Graf van Johannes van Lil op Thanbyuzayat War Cemetery in Myanmar

Bron: Oorlogsgravenstichting

Gebeurtenis

Tilburgers omgekomen onder Japanse overheersing

Bronnen

Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle geraadpleegde bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, map 232.
• Indische Kamparchieven.
• Japanse krijgsgevangenkampen.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• Delpher.

Literatuur

• Gerrit Kobes en Ad de Beer, 'Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953)', in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11)
• Herman Burgers, De garoeda en de ooievaar: Indonesië van kolonie tot nationale staat, Hoofdstuk V, Indonesië onder Japanse Bezetting, Brill 2010
• J.E. Ellemers en R.E.Vaillant, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, Muiderberg Coutinho 1985;
• Loe de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, Deel 11b Hoofdstuk 8. Martinus Nijhoff, Den Haag 1969.
• Militaire Spectator jrg. 1986 nr. 3, 1995 nr. 8 en jrg. 1998 nr. 3.
• Renske Krimp, De doden tellen. Slachtofferaantallen van de Tweede Wereldoorlog en sindsdien, Nationaal Comité 4 en 5 Mei, Amsterdam 2016, p.16.
• Sears A. Eldredge, Captive Audiences / Captive Performers. Music and Theatre as Strategies for Survival on the Thailand-Burma Railway 1942-1945, Digital Commons @ Macalester, Macalester College, Saint Paul, Minn. USA, 2014.

Externe links

• Johannes Adrianus van Lil op Oorlogsbronnen.nl.
• Oorlogsgravenstichting, persoonsdossier van Johannes Adrianus van Lil.
• Johannes van Lil op Brabantse Gesneuvelden.