Lauwerijssen, Henricus Antonius Cornelis

Henricus Antonius Cornelis Lauwerijssen
Afbeelding gewenst
Volledige namen	Henricus Antonius Cornelis Lauwerijssen
Geboortedatum	03-07-1917
Geboorteplaats	Tilburg
Adres	Nazarethstraat 20
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Ongehuwd
Beroep	Kanonnier artillerie
Overlijdensdatum	18-08-1943
Plaats van overlijden	Thanbyuzayat in Birma (MM)
Bijzonderheden	Overleden in een Japans krijgsgevangenkamp.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden

Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Lauwerijssen, Henricus Antonius Cornelis (geb. Tilburg 03-07-1917, gest. Thanbyuzayat (MM) 18-08-1943), kanonnier bij de artillerie. Zoon van Antonius Joannes Lauwerijssen (1891-1940) en Anna Maria Cornelia Biezemortels (1888-1920). Lauwerijssen overlijdt op 18-08-1943 in krijgsgevangenkamp Thanbyuzayat-0 in Birma (Myanmar). Hij is ongehuwd.

Achtergrond

Henricus Lauwerijssen wordt op 3 juli 1917 in Tilburg geboren als zoon van Joannes Lauwerijssen, fabrieksarbeider, en Anna Maria Cornelia Biezemortels. Henricus is het tweede kind, hij heeft nog een oudere zus. Het gezin woont in Tilburg op verschillende adressen. Moeder Anna overlijdt in 1920, vijf dagen na een doodgeboren kind. Vader Antonius voert als weduwnaar aanvankelijk nog samen met zijn twee kinderen een huishouden op Hoeksestraat 1v. Van najaar 1921 tot eind 1923 is hij overwegend alleenwonend. In deze periode verblijft zijn dochter in een internaat en vertoeft zijn zoon Henricus meestentijds bij familie en kortstondig bij hem op Lijnsestraat 10.

Vader Antonius hertrouwt eind 1923 in Tilburg met de fabriekswerkster Clara Catharina Embregts (Tilburg 1901-1949). Clara en Antonius vestigen zich na de huwelijksvoltrekking op Hoeksestraat 78. De twee kinderen uit Antonius’ eerste huwelijk trekken bij hen in. Vanaf januari 1924 verblijft het gezin in Luik (BE), waar vader Antonius mijnwerker is. Het gezin keert medio 1925 terug naar Tilburg en betrekt -zonder Henricus- een huis op de Vernisstraat. Henricus gaat naar het gesticht van de Vereeniging Liefdewerk voor Kinderbescherming op Nazarethstraat 20. Later in 1925 verhuist het gezin, zonder Henricus, naar Cheratte bij Luik, blijft daar tot juli 1930 en komt dan weer terug naar Tilburg. Clara baart vanaf mei 1924 vijf kinderen - drie dochters en twee zonen. Henricus blijft intussen ingeschreven staan op Nazarethstraat 20, totdat hij in 1939 naar Nederlands-Indië reist.

Het MS ‘Marnix van St Aldegonde’

Bron: stoomvaartmaatschappijnederland.nl

Naar Nederlands-Indië

Lauwerijssen is dienstplichtig en wordt in 1937 ingelijfd bij het 6e Regiment Infanterie in Breda. In mei 1939 gaat hij voor vijf jaar over naar de overzeese militaire dienst. Hij krijgt hiervoor een premie van 100 gulden. Zijn lengte is 1,663 meter en hij heeft een kleine moedervlek links op de buik. Op 26 juli 1939 scheept hij te Amsterdam in op het MS ‘Marnix van St. Aldegonde’ naar Batavia. Het schip komt eind augustus 1938 aan in de haven van Tandjong Priok bij Batavia. Op Java wordt Lauwerijssen aangesteld als kanonnier bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Zijn standplaats is Soerabaja op Java.

Japanse bezetting en krijgsgevangenen

Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. In januari 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. Op 8 maart 1942 capituleert Nederland, wat de volgende dag bekend wordt gemaakt. Nederlands-Indië komt onder Japans bewind en de militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en de Koninklijke Marine worden krijgsgevangen gemaakt. Van de gevangengenomen Indonesische KNIL-militairen laten de Japanners een groot deel vrij. De 38.386 overige krijgsgevangenen zijn vrijwel allen van Nederlandse en Nederlands-Indische afkomst; 7552 van hen komen door hun gevangenschap om. Van de Koninklijke Marine zijn 3847 Nederlanders als krijgsgevangenen afgevoerd; 648 van hen komen te overlijden.

Overzichtskaart van Oost-Azië, 1900: Java, Singapore en gebied Birma-Siamspoorweg omcirkeld

Bron: commons.wikimedia.org

Krijgsgevangenkampen in Nederlands-Indië en daarbuiten

Verspreid over Nederlands-Indië richt de Japanse bezetter krijgsgevangenkampen op. Dit gebeurt op Java, Sumatra, Molukken, Flores, Celebes en Borneo. De kampen zitten in uiteenlopende gebouwen waaronder ziekenhuizen, loodsen, scholen en gevangenissen. Krijgsgevangenen komen ook elders in Oost-Azië in kampen terecht zoals in Japan, Malakka, Indochina, China, Korea, Birma en Thailand. Onder deze krijgsgevangen zijn behalve Nederlanders ook Britten, Amerikanen en Australiërs.

Kaart van de Birma-Siamspoorweg met een aantal kampen

Bron: Brabantse Gesneuvelden (F. van Doorn)

Dwangarbeid

Vanaf het najaar van 1942 gebruiken de Japanners de krijgsgevangenen als arbeidskrachten. Ze moeten vliegvelden, wegen en spoorwegen aanleggen of in mijnen en op scheepswerven werken. Voor dit doel gaan de krijgsgevangenen op transport naar kampen die over Oost-Azië zijn verspreid. De werkdagen van de krijgsgevangenen zijn lang en hun leefomstandigheden zijn slecht. De voeding is gering en van slechte kwaliteit. Gevangenen lijden aan tropische ziektes, worden mishandeld en terechtgesteld. Berucht is het werk aan twee spoorwegen. Het werk aan de Pakanbaroe-spoorweg tussen Pakanbaroe en Moearo op Sumatra leidt tot zo’n 700 doden onder de Nederlandse krijgsgevangenen. Bij de aanleg van de Birma-Siam-spoorweg tussen Birma en Thailand komen ongeveer 3.000 Nederlandse krijgsgevangenen om.

Locatie van Kamp Thanbyuzayat-0 en Hlapauk-18 (aangeduid als Alepauk), Birma

Bron: japansekrijgsgevangenkampen.nl

Krijgsgevangene aan de Birma-Siamspoorweg

Lauwerijssen is kanonnier 2e klasse bij het IIe bataljon luchtdoelartillerie van het KNIL in Soerabaja wanneer hij op 10 maart 1942 krijgsgevangen wordt gemaakt. Hij wordt geïnterneerd in een krijgsgevangenkamp in Soerabaja en gaat vanuit Java op transport om te werken aan de Birma-Siamspoorweg. De Birma-Siamspoorweg is 415 kilometer lang en loopt van Non Pladuk bij Ban Pong in Thailand (tot 1939 Siam geheten) naar Thanbyuzayat in Birma. De spoorweg moet het de Japanners gemakkelijker maken om troepen en materialen naar het front in Birma te brengen. De krijgsgevangenen verblijven voor dit werk in een reeks kampen langs de rivieren Khwae Yai en Khwae Noi. Vanuit zo’n kamp moeten zij een deel van de spoorweg aanleggen. Als dat deel klaar is, dan gaan de gevangenen naar een volgend werkkamp om aan een ander deel te werken. Op deze manier schuiven groepen krijgsgevangenen telkens op. Het werk aan de spoorweg, dat onder zware omstandigheden moet gebeuren, begint in 1942 en is in oktober 1943 klaar..

Transportschip Nichimei Maru zinkt op 15 januari 1943

Bron: museumbrombeek.blog en wrecksite.eu

Route naar Birma

Krijgsgevangenen die van Java op transport gaan naar de spoorweg worden eerst met schepen naar Singapore gebracht. Singapore is onderdeel van de Britse kolonie Straits Settlements en is door Japan bezet. De transportschepen worden ‘hell ships’ genoemd vanwege de slechte omstandigheden aan boord. Vanuit Singapore gaan de krijgsgevangenen, die zijn bestemd voor de aanleg van het Thaise gedeelte van de spoorweg, per trein naar Ban Pong in Thailand. Vervolgens gaan zij in een vrachtauto of te voet naar hun werkkamp. Krijgsgevangenen die aan het Birmese gedeelte moeten werken gaan per schip van Singapore naar Birma en van daaruit naar hun kamp. Lauwerijssen vertrekt met het transportschip Nichimei Maru op 29 december 1942, samen met ongeveer 1000 andere Nederlandse krijgsgevangenen, van Singapore naar Birma.

Tekening van het hospitaal van Thanbyuzayat-0, januari 1943

Bron: Delpher, Het Geheugen (Ernst E.H. Hoen)

Tekening van kamp Hlapauk-18 (aangeduid als Lipok), januari 1943

Bron: Delpher, Het Geheugen (Ernst E.H. Hoen)

Kampen in Birma

Elk kamp langs de Birma-Siamspoorweg wordt aangeduid met het aantal kilometers dat het kamp verwijderd is van het beginpunt in Thailand of Birma. Veelal wordt de naam toegevoegd van de plaats waar het kamp ligt. Thanbyuzayat-0 is het beginpunt van de spoorweg aan Birmese kant. Het kamp heeft twee delen: een werkkamp waar krijgsgevangenen bouwmateriaal voor de spoorweg moeten laden, en een hospitaalkamp voor zieken uit werkkampen langs de spoorweg. Thanbyuzayat-0 is de eindbestemming van Henricus Lauwerijssen. Voordat hij daar aankomt zit hij in de gevangenis van Moulmein (60 kilometer benoorden Thanbyuzayat) en het Birmese werkkamp Hlapauk-18. Dit blijkt uit een brief van een medegevangene uit 1982, waarin hij vertelt over zijn lotgevallen met Henricus: “Met hem heb ik de schipbreuk van de Nitu mij Maru [Nichimei Maru, red.] overleefd, we hebben samen nog in de gevangenis te Moulmein gezeten, alwaar ik nog als doodgraver heb gefungeerd. In het kamp 18 km zijn we nog even geweest, en ben toen weer terug gegaan naar Thanbyuzajat”. De briefschrijver verwijst naar de luchtaanval op 15 januari 1943 op de Nichimei Maru, het schip waarin hij met Henricus Lauwerijssen zit. Het schip met bestemming Moulmein wordt tijdens de luchtaanval door Amerikaanse B-24 bommenwerpers tot zinken gebracht in de Golf van Martaban. Van de circa 1000 krijgsgevangenen aan boord komen 32 om; de anderen worden gered en aan land gebracht. In kamp Hlapauk, 18 kilometer verwijderd van Thanbyuzayat, leggen de krijgsgevangenen een spoordijk aan. Ook laden en lossen zij materialen voor de spoorweg.

Graf van Henricus Lauwerijssen op Ereveld Thanbyuzayat in Myanmar

Bron: Oorlogsgravenstichting

Dood in Thanbyuzayat

In juli 1943 wordt Lauwerijssen ziek, hij lijdt aan malaria. Hij overlijdt op 18 augustus 1943 in Thanbyuzayat-0 en wordt begraven op Ereveld Thanbyuzayat, vak D3, rij E, graf 4. De familie van Henricus ontvangt in oktober 1945 bericht dat hij is overleden. Zijn naam komt voor op de namenlijsten van het ‘Birma-Siamspoor en Pakan Baroe spoorwegen monument’ in Arnhem.

Gebeurtenis

Tilburgers omgekomen onder Japanse overheersing

Bronnen

Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, map 232.
• Indische Kamparchieven.
• Japanse krijgsgevangenkampen.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• POW Research Network Japan.
• Delpher.

Literatuur

• Gerrit Kobes en Ad de Beer, 'Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953)', in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11)
• Herman Burgers, De garoeda en de ooievaar: Indonesië van kolonie tot nationale staat, Hoofdstuk V, Indonesië onder Japanse Bezetting, Brill 2010
• J.E. Ellemers en R.E.Vaillant, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, Muiderberg Coutinho 1985;
• Loe de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, Deel 11b Hoofdstuk 8. Martinus Nijhoff, Den Haag 1969.
• Militaire Spectator jrg. 1986 nr. 3, 1995 nr. 8 en jrg. 1998 nr. 3
• Renske Krimp, De doden tellen. Slachtofferaantallen van de Tweede Wereldoorlog en sindsdien, Nationaal Comité 4 en 5 Mei, Amsterdam 2016, p.16.

Externe links

• Henricus Antonius Cornelis Lauwerijssen op Oorlogsbronnen.nl.
• Oorlogsgravenstichting, persoonsdossier van Henricus Antonius Cornelis Lauwerijssen.
• Brabantse Gesneuvelden, Henricus Lauwerijssen.