Klaarwater, Bernardus Johannes van

Bernard van Klaarwater
Bron: Oorlogsgravenstichting
Volledige namen	Bernardus Johannes van Klaarwater
Geboortedatum	02-02-1896
Geboorteplaats	Baarn
Adres	Bredaseweg 204
Woonplaats	Tilburg
Beroep	Pater-missionaris
Overlijdensdatum	18-03-1943
Plaats van overlijden	Op zee bij Manus (PG)
Bijzonderheden	Doodgeschoten op de Japanse torpedobootjager Akikaze

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden

Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Klaarwater, Bernardus Johannes van,(geb. Baarn 02-02-1896, gest. Manus (PG) 18-03-1943), missiepater. Zoon van Bernardus Johannes van Klaarwater (1866-1934) en Anna Elisabeth Kessels (1862-1897). Pater van Klaarwater wordt op 18-03-1943 doodgeschoten op de Japanse torpedobootjager Akikaze.

Achtergrond en jeugd

Bernardus Johannes van Klaarwater, roepnaam Bernard, wordt op 2 februari 1896 geboren in het Utrechtse Baarn. Zijn ouders zijn Bernardus Johannes van Klaarwater, timmerman, en Anna Elisabeth Kessels. Voor zijn huwelijk dient vader Bernardus Johannes bij het 5e Regiment Infanterie. Het echtpaar Van Klaarwater-Kessels krijgt zes kinderen; drie dochters en drie zonen. Bernard is het vijfde kind. Na hem wordt een levenloos broertje geboren. Zijn moeder overlijdt op de dag van deze geboorte. Vader hertrouwt in 1898 in Baarn met de arbeidersdochter Anna Portengen (1868 – 1917). Vader en zijn tweede vrouw krijgen negen kinderen: vier dochters en vijf zonen.

Bernard verhuist in september 1910 van Baarn naar Tilburg. Hij wordt ingeschreven in het klooster van de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus op Bredaseweg 204. In Tilburg doorloopt hij de apostolische school. In september 1915 gaat hij naar het noviciaat in Someren voor een tweejarige opleiding. Na deze opleiding vertrekt hij naar Arnhem. Daar volgt hij in het missiehuis van zijn congregatie de vierjarige studie filosofie en theologie. Van Klaarwater wordt in augustus 1921 te Utrecht tot priester gewijd. In augustus 1922 komt hij weer terug naar Tilburg. Eind januari 1923 vertrekt hij als pater-missionaris vanuit Londen per schip naar zijn missiegebied, het vicariaat van Rabaul in Papoea-Nieuw-Guinea. Daar arriveert Van Klaarwater een half jaar later op het eiland Manus.

Congregatie Missionarissen van het H. Hart van Jezus

Het klooster van de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus op Bredaseweg 204 is bekend als het missiehuis van de ‘Rooi Harten’. De missionarissen droegen een vignet met een rood hart op hun habijt – vandaar de naam. De congregatie is in 1854 in Frankrijk gesticht door pater Jules Chevalier met als doel de verering van het Heilig Hart van Jezus en de verspreiding van de verering. De verspreiding gaat via onderwijs, gezondheidszorg, prediking en missie. Rond 1880 vestigt de congregatie zich in Nederland, eerst in Huize Gerra in Haaren en vervolgens in Tilburg. Aanvankelijk zit de congregatie in Tilburg in een oude wollenstoffenfabriek nabij het Wilhelminapark. Daarna betrekt de congregatie het missiehuis aan de Bredaseweg. Het missiehuis is ontworpen door architect Hubert de Beer (1844-1898), met bijdragen van Pierre Cuypers (1827-1921), en is ingewijd in 1890. Vanaf 1894 wordt het missiehuis het bestuurscentrum van de noordelijke provincie van de congregatie. Vanuit het missiehuis zijn talrijke paters en broeders uitgezonden naar overzeese missiegebieden. Een broeder is geen priester, een pater wel.

Missiehuis van de ‘Rooi Harten’, Bredaseweg 204

Bron: Collectie Regionaal Archief Tilburg

Kaart van Papoea-Nieuw-Guinea, Manus en Rabaul omcirkeld

Bron: Wikipedia

Missie

Vanaf het midden van de negentiende eeuw is vanuit Tilburg een groot aantal missies ondernomen. Het doel van deze missies is mensen met een andere religie te bekeren tot het christelijk geloof. Protestanten spreken over zending, Rooms-Katholieken over missie. Tilburg ontwikkelt een omvangrijke missie-infrastructuur. Centra daarvan zijn onder andere de Fraters van Tilburg, de Paters Oblaten, de Kapucijnen, de Fathers van Mill Hill (De Rooi Pannen) en de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus. Deze laatste congregatie krijgt in 1881 van de Paus opdracht missiearbeid te verrichten. De congregatie heeft van het begin van de twintigste eeuw tot de Tweede Wereldoorlog broeders en paters als missionarissen uitgezonden naar het toenmalige Nederlands Oost-Indië (Molukken 1902; Celebes 1919; Midden-Java 1921), Nieuw Guinea (1902), Oceanië (1905), de Filippijnen (1908) en Brazilië (1911). In de Tweede Wereldoorlog zijn door de congregatie geen missionarissen uitgezonden.

In 1889 wordt het Apostolisch Vicariaat Nieuw-Pommeren opgericht, dat in 1922 wordt hernoemd tot vicariaat van Rabaul. Zo’n vicariaat is geen bisdom, maar kan het worden. Het vicariaat ligt in een voormalige Duitse kolonie in Oceanië: Duits-Nieuw-Guinea. In 1884 verkrijgt Duitsland deze kolonie, die boven Australië ligt. De kolonie bestaat uit het noordoostelijk deel van het eiland Nieuw-Guinea en een aantal bijgelegen eilandengroepen. Een daarvan zijn de Admiraliteitseilanden, waarvan het eiland Manus deel uitmaakt. De kolonie wordt gaandeweg uitgebreid. Ook Nieuw-Pommeren (later Nieuw-Brittanië geheten) wordt toegevoegd. Rabaul, gelegen op Nieuw-Pommeren, wordt de hoofdstad van de kolonie. In 1904 worden in de kolonie tien zusters, paters en broeders door inlanders vermoord, onder wie de Tilburgse pater Rutten. Na de Eerste Wereldoorlog verliest Duitsland de kolonie. In 1920 wordt het gebied aan Australië gedelegeerd als mandaatgebied. Het krijgt het de naam ‘Territory of New Guinea’ (Territorium Nieuw-Guinea) met wederom Rabaul als hoofdstad. Sinds 1975 maakt het gebied deel uit van de Onafhankelijke Staat Papoea-Nieuw-Guinea.

Vulkaanuitbarsting bij Rabaul, 1937

Bron: Universiteit Leiden, Digital Collections

Mgr. Dr. Gerardus Joannes Vesters (1876-1954) is in de jaren 1920-1930 vicaris van het Apostolisch Vicariaat van Rabaul. Hij is benoemd in 1923. In het vicariaat werken de missionarissen van het H. Hart met de broeders van dezelfde congregatie, de Deutsche Missions Schwestern en de zusters van O.L. Vrouw van het H. Hart. Hoofdzetel van het vicariaat is Vunapope, gelegen op 30 kilometer van Rabaul. Manus hoort bij dit vicariaat en op dit eiland komt pater van Klaarwater in 1923 aan. In Bundralis op Manus, waar hij tot 1934 pastoor is, bouwt hij een parochiekerk. In juli 1934 is pater van Klaarwater voor verlof terug in het Missiehuis in Tilburg. Eind 1935 scheept hij weer in naar zijn missiegebied om in staties nabij Rabaul te werken zoals Nondoep en Korere.

Vanuit Vunapope doet hij verslag van de vulkaanuitbarsting in 1937 die Rabaul zwaar beschadigt: “In den donkeren nacht kwamen we voorbij den krater. Ik zag een vuurlijn van naar schatting 2 K.M. lang. In het midden verhief zich bij tusschenpoozen onder angstwekkend rommelen en felle explosies een gloeiende vuurkolom, die zich verloor in een reusachtige massa van omhoogdringende en uitwalmende aschwolken. Deze vormden a.h.w. de kern, lugubre en dreigend door de vervaarlijke kracht waarmee ze omhoog werd gedrongen. Daaromheen puilden bergen van sneeuwwitten damp, telkens doorsneden en verlicht door de grillig gevorkte bliksemstralen. Boven den krater zagen we het zinderen van kleurloozen heeten damp: een grootsch maar vreeselijk schouwspel!” Aan het verslag voegt hij een kaartje toe.

Kaartje van Rabaul en omgeving, gemaakt door Pater van Klaarwater in 1937

Bron: Delpher, Annalen van O.L. Vrouw van het H. Hart jrg. 55, 1937

Japanse bezetting

Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. De Japanse marine slaagt erin de controle te krijgen over het zuidelijk deel van de Stille Zuidzee, waardoor ze militaire krachten kan bundelen op de eilanden boven Australië. In 1942 bezet Japan Territorium Nieuw-Guinea. De Japanners vestigen hun hoofdkwartier in Rabaul en maken van de stad een militaire basis voor operaties tegen Australië en de Verenigde Staten. Japanse troepen landen dat jaar ook op Manus en richten op het eiland een militaire basis in.

Torpedobootjager Akikaze

Bron: Oorlogsgravenstichting

Overlijden op zee

Op 17 maart 1943 brengt de Japanse bezetter 42 gevangengenomen burgers aan boord van de Akikaze, een torpedobootjager die voor anker ligt bij het eiland Kairiru aan de noordkust van Nieuw-Guinea. De jager vaart door naar Lorengau op Manus, waar twintig burgers worden opgehaald. Onder de in totaal 62 burgers zijn tientallen Duitse missionarissen en zes Nederlanders: Cornelia Lepelaars, Maria Scholman, Maria Slingerland, Margaretha Steijger, Joseph Bukkems en pater Bernard van Klaarwater, die op dat moment ook op Manus is.

De gevangenen worden opgesloten in de verblijven van de bemanning. De volgende dag komt de Akikaze aan in de haven van Kavieng op Nieuw-Ierland om daar een bericht op te halen. Kapitein Tsurukichi Sabe gaat er tot dan van uit dat hij de gevangenen naar Vunapope bij Rabaul moet brengen, waar al honderden missionarissen en anderen zijn geïnterneerd. Het opgehaalde bericht bevat echter het bevel om zich aan boord te ontdoen van de burgers. Op volle zee wordt het bevel op 18 maart uitgevoerd. Een voor een worden de 62 gevangen mannen en vrouwen, geblinddoekt en met de handen vastgebonden, op het dek doodgeschoten en in zee gegooid. Pater van Klaarwater ondergaat hetzelfde lot. De Akikaze vaart door naar Rabaul.

Gebeurtenis

• Tilburgers omgekomen onder Japanse overheersing
• Japanse overheersing: de religieuzen

Bronnen

Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, invnr. 221 en 231.
• Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven.
• Huygens Instituut, Repertorium van Nederlandse zendings- en missie-archieven 1800-1960.
• Missionarissen van het Heilig Hart.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• Delpher
• Het gruwelijke verhaal van pater-missionaris Bernardus Johannes van Klaarwater uit Baarn, 26.10.2017, geplaatst door L.J.A. Bakker

Literatuur

Dit is een selectie van de gebruikte literatuur. Alle literatuur staat in de noten.

• Marianne Visser van Klaarwater, Waarom zouden we bang zijn? Missie naar de Bismarck Archipel, Den Bosch Gopher 2022.
• Jan Willemsen, Nederlandse missionarissen en hun missiegebieden, Nijmegen 2006.
• Bruce Gamble, Target: Rabaul: The Allied Siege of Japan's Most Infamous Stronghold, March 1943 - August 1945, Zenith Press, Minneapolis, MN, 2013.
• Gerrit Kobes en Ad de Beer, Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953), in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11)

Externe links

• Oorlogsgravenstichting Persoonsdossier Bernardus Johannes van Klaarwater.
• Bernardus Johannes van Klaarwater op Oorlogsbronnen.nl