Kabelwacht

Lemma in bewerking

Het vliegveld Gilze-Rijen, domein van de Luftwaffe, was door middel van aan weerszijden van de Bredaseweg lopende kabels verbonden met de Ortskommandantur in Tilburg.

Nadat in de zomer van 1942 de kabel tussen Tilburg en het vliegveld vernield was, werden in opdracht van de Sicherheitsdienst personen aangewezen die gedurende de periode van 16 tot 28 augustus de kabel langs een bepaald weggedeelte moesten bewaken. Zo moest gemeenteraadslid A.J. Remmers vanaf 17 augustus de wacht te houden tussen de hectometerpaaltjes 27,8 en 28, een afstand van 200 meter. Hij diende aanwezig te zijn van 05.00 tot 09.15 uur en van 13.30 tot 17.45 uur, of van 09.15 tot 13.30 en van 17.45 tot 22.00 uur. Dus precies de uren die buiten de ‘spertijd’ vielen. Demonstratie ‘van welken aard ook’ was verboden. Ook het voeren van gesprekken, onderling of met omstanders, het zonder afgelost te zijn de aangewezen post te verlaten of ‘anders dan te voet’ de bewaking te verrichten was verboden. Toen in 1944 de kabel opnieuw was doorgesneden, kwam er weer een tijdelijke kabelwacht. Frater Willibald schreef hierover in zijn dagboek: “…vooral de betere stand moet bij voorkeur posten”. Verder gold er als strafmaatregel van 30 april tot 15 mei een avondklok vanaf 21.00 uur.

“Een bijzonder fenomeen in oorlogstijd was de ‘kabelwacht’ langs de Bredaseweg. Daar, ‘aan weerszijden van de straatweg van Tilburg naar Breda’, waren speciale verbindingskabels van de Luftwaffe aangelegd, tussen het vliegveld en de Ortskommandantur die in Tilburg was gestationeerd. Deze kabels konden gemakkelijk gesaboteerd worden door het verzet. Daarom werd er door het lokaal gezag op last van de Wehrmachtsbefehlshaber een aantal mannelijke Tilburgers opgetrommeld om in wisseldienst bepaalde delen van het traject te bewaken. In het begin (rond 1942) gebeurde dit nog in een best gemoedelijke sfeer. Het gezag liet oogluikend toe dat men het zich enigszins comfortabel maakte met een stoel, parasol, wachthokje of zelfs strandstoel en dat men lectuur bij zich had om de tijd door te komen. Daarnaast had het een wachtlokaal laten inrichten op het landgoed Sparrenhof, tegenover de hockeyvelden, waarin de kabelwachters konden verblijven tussen hun verschillende diensten in. Voorts deden er verhalen de ronde dat sommige kabelwachters zich vanuit huis goed lieten voorzien van drank (zoals cognac tegen de kou) en sigaren. Later, toen de beruchte Grüne Polizei lucht kreeg van deze luxe, werd het regime echter strakker en schijnen er zelfs schuttersputjes te zijn gegraven waarin de Tilburgers moesten plaatsnemen om de kabel te bewaken. Zo ook langs de velden.” Aldus Karel de Beer.

Hoogstwaarschijnlijk vormden de panden Bredaseweg 344 en 346 het beginpunt van de kabels naar het vliegveld. Deze twee-onder-een-kap herenhuizen waren in 1935 gekocht door koperslager A. Boink. Zelf woonde Boink op nummer 344, nummer 346 verhuurde hij aan het echtpaar Eras-Brantjes. Op 6 januari 1941 zijn deze huizen door de Duitsers gevorderd. Twee maanden eerder al was de garage bij nummer 346 gevorderd, in 1942 kwam daar ook nog een achter nummer 344 gelegen werkplaats bij. “In de twee panden en in een in de nabijheid door de Duitsers gebouwde barak was een zeer gewichtige telefooncentrale ondergebracht van de Luftwaffe.” Toen de Duitsers begin september 1944 in alle haast de vlucht namen, bliezen zij de centrale op en stakenzij de huizen in brand. Het dagrapport van de brandweer van dinsdag 5 september 1944 (het enige dat uit de oorlogsjaren bewaard gebleven is) meldt: “De brandweer, die op 4 september al was uitgerukt voor het blussen van een brand in de door de Wehrmacht gebruikte villa’s Bredaseweg 344 en 346, werd om 15.12 uur wederom gealarmeerd voor een brand in deze villa’s. Met één slang werd afgelegd, maar omdat er telkens vrij hevige explosies plaatsvonden bleef de brandweer op de nodige afstand. Beide villa's brandden geheel uit.” Pas in 1952 zijn beide woningen in de oorspronkelijke staat herbouwd.

Bronnen

Regionaal Archief Tilburg

• Archief 29, Inventaris van het archief van de Gemeentepolitie te Tilburg, 1844-1947, invnr. 2, Maandverslagen van de commissaris aan de justitiële overheden, 15-1-11942 – 14.1.1943, maandverslag augustus–september 1942.
• Archief 484, Inventaris van het archief van het gemeentebestuur van Tilburg, 1938-1985, jaarverslagen 1942 en 1944, invnrs. 4 en 7.
• Archief 484, Inventaris van het archief van het gemeentebestuur van Tilburg, 1938-1985, vordering van gebouwen door de Duitse Weermacht, invnr. 5612.
• Archief 528, Plaatsingslijst van de collectie memoires en dagboeken Tweede Wereldoorlog, Tilburg, 1940–1945, frater Willibald, ‘Oorlogsdagboek 10.5.1940–28.10.1945.’ (D8).
• Archief 565 Inventaris van de collectie documentatie Tilburg 1940-1945, invnr. 36, Stukken betreffende de kabelwacht. 1942, 1944.

Literatuur

• Beer, Karel de, Doorspelen zonder eigen voordeel. Over het Hockey en de TMHC Tilburg tijdens oorlog en bezetting 1940-1945, in: Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur, jrg. 33, nr. 3 (2015)