Hennesen, Wilhelmus Fredericus Mathias

Wilhelmus Fredericus Mathias Hennesen
Bron: Brabantse Gesneuvelden
Volledige namen	Wilhelmus Fredericus Mathias Hennesen
Geboortedatum	09-02-1903
Geboorteplaats	Tilburg
Adres	Keldermansstraat 2
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Gehuwd
Naam echtgeno(o)t(e)	Sophie Marie Rolf
Beroep	hoofdagent van politie/sergeant infanterie
Overlijdensdatum	16-09-1943
Plaats van overlijden	Rintin (TH)
Bijzonderheden	Overleden in een Japans krijgsgevangenkamp.

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden. Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Hennesen, Wilhelmus Fredericus Mathias, geboren in Tilburg op 09-02-1903, gehuwd met Sophie Marie Rolf, vijf kinderen. Hoofdagent van politie in Nederlands-Indië en sergeant bij de infanterie. Zoon van Frederik Hennesen (1879-1957) en Petronella Maria van de Sanden (1879-1956). Wilhelmus Hennesen heeft gewerkt als dwangarbeider aan de Birma-Siamspoorweg en is daar op 16-09-1943 overleden in een krijgsgevangenkamp bij Rintin, Thailand.

Achtergrond

Wilhelmus Fredericus Mathias Hennesen wordt geboren in Tilburg op 9 februari 1903. Zijn ouders heten Frederik Hennesen (Ottersum 1879 – Tilburg 1957) en Petronella Maria van de Sanden (Tilburg 1879-1956). Vader Frederik, zoon van een winkelier, is bierbrouwersknecht en voerman. Moeder Petronella is de dochter van een wever. Frederik en Petronella trouwen in 1901, mogelijk in Duisburg (DE). Zij krijgen acht kinderen: vijf dochters en drie zonen. Een van de dochters wordt dood geboren, een andere dochter overlijdt in haar eerste levensjaar. Het oudste kind wordt geboren in Duisburg, de andere kinderen in Tilburg. Wilhelmus is het tweede kind. Het gezin komt in 1901 vanuit Duisburg in Tilburg, verhuist in 1905 naar Mönchengladbach (DE), keert terug naar Tilburg, vertrekt in 1907 naar Mühlfort (DE) en is in 1908 weer in Tilburg. In Tilburg woont het gezin achtereenvolgens op Varkensmarkt 13, van Gilsstraat 3 en Enschotsebaan 43 om in 1912 tot 1914 opnieuw in Duitsland (in Lank en Rheijdt) te wonen. In 1914 verhuist het gezin voor de laatste maal naar Tilburg en woont daar op Enschotsebaan 74, Kapelstraat 11, Rembrandtstraat 14, St. Pietersplein 36, Elzenstraat 25 en tenslotte Keldermansstraat 55, 48, 39 en 56.

Het SS ‘Johan de Witt’

Bron: Stichting Maritiem-Historische Databank

Het MS ‘Baloeran’

Bron: Stichting Maritiem-Historische Databank

Naar Nederlands-Indië

Wilhelmus Hennesen is fabrieksarbeider. Om marinier te worden verhuist hij in augustus 1923 vanuit het ouderlijk huis op Rembrandtstraat 14 naar Oostplein 14 in Rotterdam. Dit is het adres van de marinekazerne. In juli 1924 vertrekt hij naar de marinekazerne op Kattenburg in Amsterdam en van daaruit naar Vlissingen. Na een aantal weken is hij weer in de marinekazerne in Amsterdam om in november 1924 naar de marinekazerne in Den Helder te gaan. Twee jaar later keert hij vanuit Den Helder terug in de marinekazerne in Rotterdam vanwaar hij in februari 1927 naar Nederlands-Indië reist. Daar wordt Wilhelmus als marinier 1e Klasse gestationeerd bij de Koninklijke Nederlandse Marine met als hoofdplaats Soerabaja op Java. Aansluitend krijgt hij een aanstelling als hoofdagent van politie. In Soerabaja trouwt hij op 8 januari 1930 met Sophie Marie Rolf. Zij is op 8 maart 1910 op Java in Ngandjoek geboren. Sophie is telefoniste 1e klasse bij het PTT telefoonkantoor in Soerabaja. Het echtpaar krijgt in die stad vier kinderen, een dochter en drie zonen; een van deze zonen overlijdt als driejarige.

Verlof en terug naar Nederlands-Indië

Wegens langdurige dienst in Soerabaja krijgt Wilhelmus Hennesen in 1937 een jaar verlof naar Europa. Wilhelmus, Sophie en hun kinderen reizen met het SS ‘Johan de Witt’ van Batavia op Java naar Amsterdam. Van daaruit gaan zij naar Tilburg waar het gezin in augustus 1937 aankomt. Na een verblijf van vier maanden bij de ouders van Wilhelmus, die inmiddels op Keldermansstraat 39 wonen, verhuist het gezin naar Keldermansstraat 2. Op dit adres wordt hun vijfde kind (een jongetje) geboren. In mei 1938 vaart het gezin met het ‘MS Baloeran’ uit de haven van Rotterdam terug naar Java. Op 10 mei 1940 is Wilhelmus werkzaam als hoofdagent van de veldpolitie in Tandjongkarang op Sumatra (Nederlands-Indië). Hij bezoekt op die datum voor zijn werk een Duitse onderneming, hoort daar op de radio dat Duitsland Nederland is binnengevallen, en arresteert in zijn eentje vier Duitse werknemers. Hij vordert de auto van de baas van de onderneming en neemt de vier arrestanten, met een van hen aan het stuur, mee naar Tandjongkarang. De Resident (bestuurshoofd van een gewest) verleent hem voor de arrestaties een bijzondere tevredenheidsbetuiging.

Japanse bezetting en krijgsgevangenen

Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. In januari 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. Op 8 maart 1942 capituleert Nederland, wat de volgende dag bekend wordt gemaakt. Nederlands-Indië komt onder Japans bewind en de militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en de Koninklijke Marine worden krijgsgevangen gemaakt. Van de gevangengenomen Indonesische KNIL-militairen laten de Japanners een groot deel vrij. De 38.386 overige krijgsgevangenen zijn vrijwel allen van Nederlandse en Nederlands-Indische afkomst; 7552 van hen komen door hun gevangenschap om. Van de Koninklijke Marine zijn 3847 Nederlanders als krijgsgevangenen afgevoerd; 648 van hen komen te overlijden.

Krijgsgevangenkampen in Nederlands-Indië en daarbuiten

Verspreid over Nederlands-Indië richt de Japanse bezetter krijgsgevangenkampen op. Dit gebeurt op Java, Sumatra, Molukken, Flores, Celebes en Borneo. De kampen zitten in uiteenlopende gebouwen waaronder ziekenhuizen, loodsen, scholen en gevangenissen. Krijgsgevangenen komen ook elders in Oost-Azië in kampen terecht zoals in Japan, Malakka, Indochina, China, Korea, Birma en Thailand. Onder deze krijgsgevangen zijn behalve Nederlanders ook Britten, Amerikanen en Australiërs.

Dwangarbeid

Vanaf het najaar van 1942 gebruiken de Japanners de krijgsgevangenen als arbeidskrachten. Ze moeten vliegvelden, wegen en spoorwegen aanleggen of in mijnen en op scheepswerven werken. Voor dit doel gaan de krijgsgevangenen op transport naar kampen die over Oost-Azië zijn verspreid. De werkdagen van de krijgsgevangenen zijn lang en hun leefomstandigheden zijn slecht. De voeding is gering en van slechte kwaliteit. Gevangenen lijden aan tropische ziektes, worden mishandeld en terechtgesteld. Berucht is het werk aan twee spoorwegen. Het werk aan de Pakanbaroe-spoorweg tussen Pakanbaroe en Moearo op Sumatra leidt tot zo’n 700 doden onder de Nederlandse krijgsgevangenen. Bij de aanleg van de Birma-Siamspoorweg tussen Birma en Thailand komen ongeveer 3000 Nederlandse krijgsgevangenen om.

Overzichtskaart van Oost-Azië, 1900:, Java, Singapore en gebied Birma-Siamspoorweg omcirkeld

Bron: commons.wikimedia.org

Tekening van kampvuur in kamp Rintin, 1943

Bron: Delpher, Het Geheugen

Krijgsgevangene

Wilhelmus Hennesen wordt vanwege de Japanse inval in Nederlands-Indië als sergeant 2e Klasse ingelijfd bij de infanterie van het Koninklijk Nederlands-Indië Leger (KNIL). Hij verblijft in Semarang op Java wanneer de Japanners hem op 19 maart 1942 arresteren. Hij komt in een krijgsgevangenkamp terecht in Soerabaja. Uit de bronnen kunnen wij de route reconstrueren die Wilhelmus daarna als krijgsgevangene moet hebben afgelegd, wetend dat Rintin (Thailand) zijn eindbestemming was. Wilhelmus zal in kamp ‘10e Bataljon’ in Batavia op Java zijn geweest. Dit kamp is ingericht in een kazerne in het centrum van de stad. Het fungeert als doorgangskamp voor krijgsgevangenen naar Sumatra en gebieden buiten Nederlands-Indië, waaronder Birma en Thailand. Met een transportschip gaat hij vanaf Java naar het eiland Singapore. Singapore is onderdeel van de Britse kolonie Straits Settlements en is door Japan bezet. Het transportschip is een van de ‘hell ships’ die zo worden genoemd vanwege de slechte omstandigheden aan boord. Dergelijke schepen worden gebruikt om krijgsgevangenen te vervoeren naar kampen overzee.

Kaart van de Birma-Siamspoorweg met kamp Rintin en andere kampen

Bron: Brabantse Gesneuvelden (F. van Doorn)

Naar de Birma-Siamspoorweg

De krijgsgevangenen die met de ‘hell ships’ naar Singapore gaan, worden ingezet bij de aanleg van de Birma-Siamspoorweg. Deze 415 kilometer lange spoorweg loopt van Non Pladuk in Thailand (tot 1939 Siam geheten) naar Thanbuyuzayat in Birma. De spoorweg moet het de Japanners gemakkelijker maken om troepen en materialen naar het front in Birma te brengen. De krijgsgevangenen verblijven voor dit werk in een reeks kampen langs de rivieren Khwae Yai en Khwae Noi. Vanuit zo’n kamp moeten zij een deel van de spoorweg aanleggen. Als dat deel klaar is, dan gaan de gevangenen naar een volgend kamp om aan een ander deel te werken. Op deze manier schuiven groepen krijgsgevangenen telkens op. Het werk aan de spoorweg, dat onder zware omstandigheden moet gebeuren, begint in 1942 en is in oktober 1943 klaar. Ook Wilhelmus Hennesen wordt gedwongen aan de spoorweg te werken.

Plattegrond van kamp Rintin

Bron: 2/4th Machine Gun Battalion (2nd4thmgb.com.au)

Na aankomst op Singapore gaan krijgsgevangenen zoals Wilhelmus Hennesen met vrachtauto’s naar het Changi-kamp op Singapore. Het kamp bestaat uit barakken op een kazerneterrein. Vanuit het Changi-kamp gaat het transport met de trein verder naar Ban Pong in Thailand. Ban Pong ligt nabij Non Pladuk, de plaats die aan het begin van de spoorweg ligt. Per vrachtauto of te voet gaan de krijgsgevangenen vervolgens naar het kamp van hun bestemming om daar een deel van de spoorweg aan te leggen. De bestemming van Wilhelmus is het kamp bij het dorp Rintin.

Graf van W.F.M. Hennesen op Kanchanaburi War Cemetery in Thailand

Bron: Oorlogsgravenstichting

Dood in Rintin

Kamp Rintin ligt op 181 kilometer afstand van Non Pladuk, op minder dan de helft van de spoorweg. Kamp Rintin is berucht door het grote aantal sterfgevallen onder de krijgsgevangenen die daar dwangarbeid aan het spoor verrichten. Het krijgt de bijnaam ‘dodenkamp’. Het kamp wordt in mei 1943 na drie maanden gesloten vanwege een uitbraak van dysenterie. Daarna wordt het een doorgangskamp voor groepen die verderop aan het spoor moeten werken. John Coast, een van de Britse krijgsgevangenen die in mei 1943 door kamp Rintin trekken, beschrijft (in vertaling) het kamp als volgt: Het was de griezeligste en smerigste plek die we in Thailand hadden gezien en twee dingen vielen ons meteen op; eerst de scherpe stank van vuil en bederf, en nog iets ergers; en ten tweede, een angstaanjagende stilte. De doden worden begraven op de begraafplaats van het kamp.

Volgens zijn interneringskaart wordt Wilhelmus Hennesen op 1 september 1943 ziek en sterft hij op 16 september 1943 in kamp Rintin aan de gevolgen van acute darmontsteking. Zijn overlijden valt in de periode dat het kamp reeds als werkkamp is gesloten en nog de functie van doorgangskamp heeft. Mogelijk was hij op weg naar een ander kamp toen hij in Rintin ziek werd. Wilhelmus wordt begraven op de begraafplaats van het kamp. Later wordt hij herbegraven op het ‘Kanchanaburi War Cemetery’ in Thailand, vak 5, rij E, graf 1/12. In Arnhem staat het ‘Birma-Siam en Pakan Baroe Spoorwegen Monument’ met daarop de namen van de mensen die zijn omgekomen bij de aanleg van de spoorwegen. Wilhelmus is ook vermeld.

Gebeurtenis

• Tilburgers omgekomen onder Japanse overheersing

Bronnen

Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, map 229.
• Indische Kamparchieven.
• Japanse krijgsgevangenkampen.
• Netwerk Oorlogsbronnen.
• Delpher.

Literatuur

• Gerrit Kobes en Ad de Beer, 'Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953)', in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11)
• Herman Burgers, De garoeda en de ooievaar: Indonesië van kolonie tot nationale staat, Hoofdstuk V, Indonesië onder Japanse Bezetting, Brill 2010
• J.E. Ellemers en R.E.Vaillant, Indische Nederlanders en gerepatrieerden, Muiderberg Coutinho 1985;
• Loe de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, Deel 11b Hoofdstuk 8. Martinus Nijhoff, Den Haag 1969.
• Militaire Spectator jrg. 1986 nr. 3, 1995 nr. 8 en jrg. 1998 nr. 3
• Renske Krimp, De doden tellen. Slachtofferaantallen van de Tweede Wereldoorlog en sindsdien, Nationaal Comité 4 en 5 Mei, Amsterdam 2016, p.16.

Externe links

• Wilhelmus Frederikus (sic) Mathias Hennesen op Oorlogsbronnen.nl
• Oorlogsgravenstichting, persoonsdossier van Wilhelmus Frederikus (sic) Mathias Hennesen.
• Wilhelmus Hennesen op Brabantse Gesneuvelden.