Hart van Udenhout

Hart van Udenhout

Tongerloplein

Hart van Udenhout

Tongerloplein

Tongerloplein

Om de nieuwe functie van het Tongerloplein zichtbaar te maken, heeft de gemeenteraad aan de Rosmalense kunstenares Judith Mestriner de opdracht gegeven om in een kunstwerk “het Hart van Udenhout” vorm te geven. Mestriner ging bij haar kunstwerk uit van de oorspronkelijke vorm van het dorp. Udenhout heeft de vorm van een kruispunt, bijna alle straten van het dorp lopen evenwijdig aan de vier hoofdstraten. Mestriner heeft een plaats bepaald waar Udenhout aardrijkskundig ligt. Vanaf dat punt lopen vier lijnen naar de windstreken, uitgebeeld in roestvrijstalen noppen. Het kruispunt heeft met het kunstwerk een andere plaats gekregen, omdat op het echte kruispunt niet die activiteiten kunnen plaatsvinden, die op het Tongerloplein wel kunnen.

Enkele feiten

• Titel Het hart van Udenhout
• Jaar van realisatie 1996
• Naam kunstenaar(s) Judith Mestriner
• Locatie Tongerloplein (bekijk het werk op de kaart)
• Materiaal staal, roestvaststaal, hardsteen, gietijzeren goten
• Herkomst opdracht Beleidsplan Udenhout: Werken aan kunst; percentageregeling aanleg plein
• Subsidie van de provincie Noord-Brabant en sponsoring van Unigro, Jos van de Besselaar, Van Strien en 't Kleintje
• Eigenaar Gemeente Tilburg

Het kunstwerk

Judith Mestriner heeft een plan gemaakt voor 'een dorp met het hart op de verkeerde plaats': Waar het eigenlijke hart is, is geen ruimte voor gezamenlijke dorpsactiviteiten. Deze ruimte werd elders gezocht en gevonden op het nieuwe Tongerloplein. De ligging van de oudste straten van Udenhout is bepalend voor de structuur van het dorp, dus ook voor de vorm en detaillering van het nieuwe plein. Met haar plan definieert Judith Mestriner de plaats van het hart, de oorsprong van Udenhout. In het midden van het plein ligt een ronde metalen plaat met daarop de aanduiding van de coördinaten : 51 graden, 36 minuten en 46 seconden noorderbreedte en 5 graden, 8 minuten en 29 seconden oosterlengte. De uiteinden van het assenkruis van metalen goten wordt gevormd door grote hardstenen platen met daarop de namen van de vier windrichtingen. Verspreid over het plein liggen talloze roestvrijstalen noppen.

Judith Mestriner over het kunstwerk

In 1996 schreef Judith Mestriner haar verhaal bij het kunstwerk. het verhaal is in bezit van 't Schoor, het heemcentrum voor Udenhout en Biezenmortel.

Ik zou u iets willen vertellen over de totstandkoming van mijn kunstwerken, van dit kunstwerk, over hoe ik dat nou verzin. Ik heb nooit van tevoren een ontwerp of een beeld klaar. Bij al mijn opdrachten begin ik blanco, ik ga uit van de plek waar het kunstwerk moet of kan komen. De aanleidingen voor een plan kunnen verschillend zijn. Die kunnen voortkomen uit de elementen waar zo'n plek uit bestaat: de gebouwen of de wegen die aanwezig zijn. Of de manieren waarop zo'n plek gebruikt wordt, wat er ook gebeurt. Dat kan ook voortkomen uit de geschiedenis van zo'n plek, of iets belangrijks of opvallends wat daar heeft plaatsgevonden. Maar altijd wordt het een ontwerp voor die ruimte. Je kunt het niet verplaatsen, het is speciaal voor die plek. Op een andere plek zou iets anders ontstaan.

Begin 1993 heb ik als een van drie kunstenaars opdracht gekregen om een ontwerp voor een kunstwerk te maken. Er was toen nog helemaal geen echt plein. De eerste keer dat ik kwam kijken om ideeën op te doen, schrok ik wel: het toekomstige plein bestond nog uit een ongedefinieerde vlakte zonder duidelijke vorm, slecht bestraat, weglopend in de omgeving. Een rij bebouwing, verder wat veldjes, een hertenkamp. Van de supermarkt was alleen nog een tekening, en dit ontmoetingscentrum was nog niet meer dan een wens. De opdrachtomschrijving spreekt (nochtans) van een kunstwerk dat moet verwijzen naar de toekomstige spilfunctie van het plein. Moet deze plek het hart van Udenhout worden? Het is echt nog moeilijk voor te stellen dat deze plek een eigen sfeer, een eigen karakter zal krijgen. Hoe moet ik daar nou grip op krijgen? Er borrelen in het begin nog geen ideeën.

Later dat jaar, in de zomer, is het plein, zoals het eerst op tekening stond, uitgevoerd. dat ziet er al heel anders uit. Het plein heeft een heel duidelijke vorm gekregen door de lichte verdieping omgeven door een duidelijk kader van brede randen. Er is een mooie combinatie van bestratingsmaterialen gebruikt. Binnen het kader een groot rustig vlak, zonder parkeervakken. Het enige element op het pleinoppervlak is een zwarte lijn in de bestrating, een lange gietijzeren goot.

Bij het bestuderen van informatie over Udenhout bekeek ik ook oude topografische kaarten. Oude kaarten zijn voor mij een prachtig middel om allerlei zaken over een plek te weten te komen. Ze vertellen van alles over de geschiedenis, wat er vroeger was, en waarom het er uitziet zoals het er nu uitziet. De oudste straten van Udenhout zijn de Kreitenmolenstraat, de Schoorstraat, de Slimstraat en de Groenstraat. Op de topografische kaart van plusminus 1900 is te zien dat Udenhout nog steeds een dorp is waarvan de bebouwing zich langs deze wegen uitstrekt. De kruising is het natuurlijke hart van het dorp. Deze situatie is mij heel goed bekend. Ik woon zelf in een gehucht wat eigenlijk niet meer is dan een kruising van twee wegen. Al op 14e eeuwse kaarten wordt het benoemd, maar het is een kruising gebleven, het is niet echt verder gegroeid. Udenhout is sinds 1900 weldegelijk gegroeid en veranderd: er werd ook buiten de kruising gebouwd. Als je op de kaart van nu kijkt valt op dat de meeste nieuwe straten dezelfde richtingen hebben en wel die van de oude straten. De oudste straten hebben de structuur van Udenhout bepaald. Ze hebben de ligging van straten en stoepen bepaald, van rijen huizen, van rijen bomen, tot in details van de omranding van dit plein, van de richting van de afwateringsgoot in het plaveisel. De invloed van het hart is overal aanwezig.

Je zou kunnen zeggen dat Udenhout een dorp is met het hart op de verkeerde plaats: waar het eigenlijke hart ligt is geen ruimte voor alle gezamenlijke dorpsactiviteiten die in zo'n hart zouden moeten plaatsvinden. Er is een nieuwe plek gezocht en gevonden en ingericht om die activiteiten te kunnen laten plaatsvinden. En wat blijkt? De invloed van het oude hart is toch nog aanwezig. De watergoot gaf aanleiding om dat zichtbaar te maken.

Over het hele plein ligt een windroos die de windrichtingen toont. Stippellijnen van roestvrij stalen noppen omvatten het plein van rand tot rand, en verbinden de woorden noord, oost, zuid en west die in roestvrij stalen letters op de rand staan. De gietijzeren goot wijst ten opzichte van de windroos naar noordwest ten westen en naar zuidoost ten oosten: de richtingen van Schoorstraat en Kreitenmolenstraat. Haaks daarop is een tweede goot geplaatst in de richtingen noordoost ten noorden en zuidwest ten westen, de Groenstraat en de Slimstraat. Deze woorden zijn vastgelegd in steen, in het verlengde van de goten. Waar de lijnen elkaar kruisen ligt een stalen cirkel, waarin de geografische coördinaten van het oude hart vermeld zijn, in uren, minuten, seconden. Daarmee is het oude hart gedefinieerd.

Ik heb begrepen dat ook Udenhout niet lang zelfstanding zal blijven en dat u wordt ingelijfd bij Tilburg. Dit zijn heel gevoelige kwesties. U moet nu natuurlijk zorgen niet slechts een buitenwijk van de stad te worden en Udenhout zo veel mogelijk "eigen" te houden. Alles wat kan bijdragen aan het tonen van een eigen gezicht, een eigen identiteit, is dan welkom. Ik hoop dat mijn kunstwerk een van die bijdragen kan zijn.,