Hagelkruisplein (Tilburg)
| Stadsdeel: | Oud Zuid |
|---|---|
| Wijknaam: | Hagelkruis |
| Datum besluit: | B & W 16 november 1967 |
| Jaar: | 1933 |
Het plein, gelegen ten noorden van de Prunusstraat, tussen de Boomstraat en de Beukenstraat.
[Copyright foto: www.elsfranken.nl (2008)]
Herkomst
Deze naam is ontleend aan het zogenaamde hagelkruis dat gestaan heeft op de samenkomst van enkele wegen in de akkers van de Schijf, ongeveer op de plaats waar de Elzenstraat in de Boomstraat uitkomt. Op de kaart van D. Zijnen uit 1760 is de naam Hagelkruis geschreven op de plaats waar zes landwegen samenkomen, onder andere De Vlasstraat (richting Herstal en Bokhamer) en het Corvelsche Kerkpad (begint op Corvel en komt uit in de Schijfstraat).
Hagelkruisen stonden vaak op de uithoeken van de parochies of
gemeenten. Op de kruisdagen (de drie dagen voorafgaande aan
Hemelvaartsdag) werden processies gehouden en dan fungeerde het
hagelkruis als halteplaats of keerpunt. Zo ook het Tilburgse
hagelkruis, dat in 1631 de plaats was waar in de Cruysdagen het
Sermoen gehouden werd. De Noordbrabantse hagelkruisen waren
meestal van steen. Het enige overgebleven (stenen) hagelkruis in
Nederland staat in de Hoog Akkers te Aarle-Rixtel (N.Br.) en het is
vermoedelijk van vroeg-middeleeuwse oorsprong.
Of het Tilburgse hagelkruis ooit van steen is geweest, is niet
bekend. In ieder geval werd er tussen 1562 en 1564 door de
armmeester opdracht gegeven om hout te vellen voor een hagelkruis
dat werd opgericht om slecht weer af te wenden. Mogelijk werd het
hagelkruis vervangen door een nieuw, want voor die jaren vonden we
diverse vermeldingen van dit hagelkruis in de archieven terug,
bijvoorbeeld in 1523 omtrent den hagekruijs in die Schijve
en in 1531 aen het hagelcruijs ter plaetse die schijve. In
het Quohier van den hondertsten perining uit het
jaar1569(fol.218) is sprake van een tot de parochiekerk behorend
eigendom, namelijk een loopenssaet erffs daer het Hagelcruijs op
staet, gelegen in de Scyve, om wekk Hagelicruijs men gewoonlijck is
te gaen met processien, ende en wordt tselve loopenssaet erffs niet
besaeyt noch beteult, noch ook met boomen te deser tyt beplant,
wat de reden is om er geen hondertste penning over te
heffen.
W. Knippenberg spreekt over het oude gebruik van uitdeling van broden aan de armen op de kruisdagen bij de hagelkruisen. De akker waar het hagelkruis in Tilburg op stond, of in ieder geval aan grensde, was lange tijd eigendom van de H.Geest Armen. In het boekje de Verdeeling van de Tienden uit 1778 wordt gesproken over het Hagelkruis op den steenen Paal aldaar... De kadasterkaart van 1832 geeft op dezelfde locatie als bij D. Zijnen de naam Tiendpaal. Mogelijk is het houten hagelkruis op het eind van de 18e eeuw vervangen door een stenen tiendpaal.
Bron: Ronald Peeters, De straten van Tilburg (1987).