Gertrudiskerk

Geschiedenis

Onbetwist is de Ned. Herv. Gertrudiskerk, waarvan de geschiedenis teruggaat tot de 7 eeuw, het markantste monument van Geertruidenberg. De oorsprong van de kerk gaat terug tot het jaar 660, toen werd hier door de heilige Gertrudis een kapel gesticht. Al in de 11e eeuw stond er een kerk uit turfsteen die gewijd was aan Gertrudis van Nijvel Bij bodemonderzoekingen in 1956, 1958, 1973 en 1976 zijn resten gevonden van de turfstenen kerk, deze was gebouwd op een voormalig grafveld. Vermoedelijk behoorden bij dat grafveld ook de turfstenen grafkelders, waarvan de resten zowel binnen als buiten de muren van de oorspronkelijke turfstenen kerk werden aangetroffen. Omstreeks 1200 werd het schip naar het zuiden toe uitgebreid.

De oprichting in 1310 van het kapittel van kanunniken duidt mogelijk op een aanzienlijke uitbreiding van het kerkgebouw in het begin van de 14e eeuw. De turfstenen kerk onderging toen een aantal zeer ingrijpende wijzigingen, resulterende in een verlengde gotische kerk met toren. Pas in 1315 begon men met de bouw van een stenen toren. Omstreeks 1385 zijn de zijbeuken en het zuidelijk transept in de huidige vorm gebouwd, terwijl de noordbeuk, via een verbouwing in 1500, pas in 1593 tot de huidige vorm is gekomen. Omstreeks 1400 werd met de bouw van het priesterkoor en de crypte begonnen. Aan de noordzijde werd vervolgens de Onze-Lieve-Vrouwekapel gebouwd, waarna men het zuidertransept begon. In 1420 tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, werd de stad door de Dordtenaren in brand gestoken, waarbij ook de kerk zwaar beschadigd werd. De crypte werd nimmer voltooid en de stenen gewelven werden door houten tongewelven vervangen. De zuidarm van het transept werd in 1439 voltooid en de toren in 1447. Nieuwe beschadigingen volgden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Bij de inname in 1593 door Prins Maurits werd de toren gedeeltelijk verwoest. Het duurde tot 1768 eer de middelen bijeen waren geschraapt tot het hoognodige herstel van de toren. Bij de inval der Fransen in 1672 werd de vesting Geertruidenberg ongemoeid gelaten. Bij een latere belegering door de Fransen lieten zij de kerk niet onbeschadigd. In 1793 werd een deel van de Fransen troepen gelegerd in de kerk en legde daarbinnen dertien vuren aan welke werden gestook met kerkmeubilair, onderdelen van het orgel en kerkelijke archiefstukken. Na de Franse tijd was de toren weer in het bezit gekomen van de stad, terwijl de Dienst der Domeinen het onderhoud van de kerk voor zijn rekening had gekregen. Tegen bepaalde uitkeringen droeg Domeinen in 1821 het onderhoud weer over aan de kerkvoogdij. In de jaren 1876-1886 vond een reeks herstellingen plaats. Een ingrijpende restauratie vond plaats van 1955-1990. Toen werd ook de crypte uitgegraven en in eren hersteld.

Gebouw

Het gebouw is een driebeukige hallenkerk met een aan de noordzijde ingebouwde westtoren die uit vier geledingen bestaat. Aan de buitenzijde ziet men drie parallelle zadeldaken. Het bakstenen metselwerk is voorzien van speklagen. Dwarsarmen en koor zijn veelhoekig gesloten.

Inventaris

Het orgel werd gebouwd door Johannes Vollebregt in 1861 en werd uitgebreid in 2005. Het verving een ouder orgel en is afkomstig van de Waalse kerk te Heusden. De kerk bezit vier tekstborden: - eén uit 1582 ter ere van Willem van Oranje, - een regentenbord uit 1583, - een bord ter ere van Arent van Duvenvoorde uit 1596, - een visserijbord uit 1616. en negen houten rouwborden, waarvan één uit 1662. Het koperen doopbekken uit 1741 is in Lodewijk XIV-stijl. Voorts zijn er 17e en 18e-eeuwse grafzerken en een epitaaf met marmeren borstbeeld voor stadscommandant Stephanus Coopius (†1649), één voor zijn opvolger Dominicus Cassiopinus (†1651) en een monument voor schout-bij-nacht Johan Zoutman uit 1845. Vóór de kerk bevinden zich twee hardstenen hekpalen met rocaille-versiering uit 1768, vermoedelijk vervaardigd door Guilliam Carrier.