Familie Hartogs - Koopmann

Op 26 oktober 2024 is in het trottoir bij Capucijnenstraat 56 in Biezenmortel een struikelsteen gelegd voor Leo Hartogs (foto).

Het gezin Hartogs bestond uit drie personen, meneer Hartogs, mevrouw Hartogs-Koopmann en een kind uit mevrouw Hartogs eerste huwelijk, Anni Haimann. Mevrouw Hartogs was Duitse van geboorte en kwam uit de buurt van Kevelaer. Na haar huwelijk met de heer Haimann vestigde ze zich in Keulen waar in november 1923 hun dochter Anni geboren werd. Toen Anni zeven jaar oud was overleed haar vader.

Amsterdam

In het Duitsland van de jaren dertig bloeide echter onder het Nationaal Socialisme een grote jodenhaat op. Door dat anti-semitisme vluchtten veel Duitse joden naar het buitenland. Zo ook de weduwe Haimann en haar dochter. Zij verhuisden naar een oom in Amsterdam. Anni volgde daar lessen op de zogenaamde overgangsschool waar vele Duitse vluchtelingen kwamen en les gegeven werd in onder andere Nederlands, geschiedenis en aardrijkskunde.

Oss

De weduwe Haimann hertrouwde in 1933 met Leo Hartogs, de man van haar overleden zuster. Hartogs was directeur bij de firma Zwanenberg in Oss en het gezin Hartogs-Koopmann vestigde zich in Oss. Dochter Anni ging in Oss naar school en volgde later lessen op de H.B.S. in Den Bosch. Door de maatregelen die de bezetter nam tegen de joodse bevolking werd Annie echter in 1941 gedwongen de school voortijdig te verlaten. Zij volgde daarop bij een joodse dame in Oss naailessen. In de loop van 1942 was het dagelijks leven van de joden door diverse anti-joodse maatregelen al danig verstoord. Daar kwam nu ook nog de verplichting bij om naar Amsterdam te verhuizen.

Biezenmortel

Voor de joden braken angstige tijden aan en vele joden besloten onder te duiken, zo ook de familie Hartogs. Begin 1943 werd de familie Van de Pas-Van den Oetelaar uit de Capucijnenstraat in Biezenmortel benaderd door pater Maurus, de gardiaan van de paters kapucijnen in Biezenmortel. Een joodse vriend van de pater was op zoek naar een onderduikadres voor hemzelf, zijn vrouw en stiefdochter. Pater Maurus vroeg de familie Van de Pas het joodse gezin in hun huis op te nemen. De kapucijnen hadden in het kleine kerkdorp Biezenmortel een dusdanige invloed dat het verzoek van pater Maurus niet goed geweigerd kon worden. In februari 1943 vestigde het joodse gezin Hartogs zich in Biezenmortel. Overdag moesten ze zoveel mogelijk binnenshuis blijven en 's avonds sliepen de ouders boven en Anni beneden op de divan. Mocht ondanks de genomen voorzorgsmaatregelen toch iemand informeren wie zij waren dan luidde het antwoord: "Ze zijn hier op vakantie". Aangezien de familie de echte persoonsbewijzen niet meer kon gebruiken, moest er voor valse papieren en distributiekaarten gezorgd worden. De familie Van Ostade en Jo Keuninx konden via een contactpersoon in Eindhoven aan valse exemplaren komen, zodat ook de voedselvoorziening voor de onderduikers geregeld was. Als er echter een razzia of controle zou plaats vinden, dan zouden de onderduikers waarschijnlijk door de mand vallen.

Wanneer dergelijke acties van de bezetter op komst waren kregen de paters kapucijnen een tip van veldwachter Roijmans, zodat zij de Biezenmortelse onderduikers konden waarschuwen. Als er een razzia of controle dreigde, dan vluchtte de familie Hartogs samen met nog enkele andere Biezenmortelse onderduikers de weilanden in. Daar was een diepe sloot met bomen en een heg. In de sloot lag een zeil met wat stro waar de onderduikers zich enige tijd schuil konden houden. In het geheim werd door de families Van de Pas en Van der Loo dan eten gebracht. De familie Hartogs bleef tot oktober 1943 bij Van de Pas ondergedoken.

Eindhoven

Na die tijd werd bij juffrouw Van der Sterren in Udenhout een nieuw onderduikadres gevonden. Zij bleven daar tot het voorjaar van 1944. Van daaruit vertrokken Leo Hartogs en zijn vrouw naar een volgend onderduikadres in Eindhoven. De persoon waar ze onderdak vonden was echter niet betrouwbaar en ze werden dan ook al snel verraden. Leo Hartogs en zijn vrouw belandden in de Scheveningse gevangenis en werden later via Westerbork naar Bergen-Belsen overgebracht. Leo Hartogs is in dit concentratiekamp op de Lüneburger Heide gestorven.

Na de oorlog

Zijn vrouw Helene Hartogs-Koopmann was bij haar vrijlating sterk vermagerd doch zij overleefde het kamp. Na haar vrijlating volgde een hereniging met haar dochter Anni. Moeder en dochter trokken tijdelijk in bij familie, daar hun huis in Oss geheel geplunderd was en inmiddels door andere mensen werd bewoond. Langzaam kon weer begonnen worden met de opbouw van een nieuw leven. Moeder Helene Hartogs overleed in 1980 op negentigjarige leeftijd. Dochter Anni trouwde na de oorlog met Max van Duym. Max van Duym overleed op 26 februari 1994 op tachtigjarige leeftijd. Anni overleed op 6 oktober 2016 in Amstelveen.