Eras, Jan Baptist Petrus Josephus Maria

Jan Eras
Volledige namen	Jan Baptist Petrus Josephus Maria Eras
Geboortedatum	01-10-1904
Geboorteplaats	Tilburg
Adres	Nieuwlandstraat 43
Woonplaats	Tilburg
Burgerlijke staat	Ongehuwd
Beroep	Directeur ijzer- en staalhandel
Overlijdensdatum	29-12-1944
Plaats van overlijden	Vaihingen an der Enz (“Wiesengrund”) (DE)

Geef de oorlog een gezicht!

Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?

Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden

Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.

Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.

Eras, Jan Baptist, geboren in Tilburg op 1-10-1904, ongehuwd, directeur van een ijzer- en staalhandel, zoon van Petrus Hermanus Maria Eras (1867-1932) en Johanna Maria Dionysia Blomjous (1870-1947). Eras overlijdt op 29-12-1944 in Kamp Vaihingen an der Enz (“Wiesengrund”) in Duitsland.

Achtergrond

Jan Baptist Petrus Josephus Maria (Jan) Eras wordt geboren op 1 oktober 1904 in Tilburg. Hij is de achterkleinzoon van Hermanus Eras, kleermaker en in 1854 oprichter van de wollenstoffenfabriek H. Eras & Zoon aan de Goirkestraat in Tilburg. De vader van Jan, Petrus Hermanus Maria Eras (1867-1932), is directeur van Mercx, ijzer- en staalhandel in Tilburg, en commissaris en aandeelhouder van de ’s-Hertogenbossche IJzergieterijen v/h George Dufay & Zoon. Vader is daarnaast Ridder in de orde van de Heilige Gregorius de Grote vanwege “onwankelbare trouw tentoongespreid tijdens de aan de Heilige Stoel betoonde verdiensten”. Ook is vader voorzitter van de RK Stichting Kerkenbouw, lid van het kerkbestuur van de H. Dionysus (Heikese Kerk), lid van de St. Vincentiusvereniging parochie ’t Heike en regent van het RK Gasthuis. Vader Petrus trouwt in 1898 in Tilburg met Johanna Maria Dionysia Blomjous (1870-1947). Zij is een dochter van Josephus Andreas Blomjous, wollenstoffenfabrikant aan de Veemarktstraat in Tilburg. Moeder is presidente van de St. Elisabethvereniging. Taak van deze vereniging is “het bezoeken, beschermen en ondersteunen van vrouwelijke armen, vooral kraamvrouwen, zieke vrouwen, weduwen en weezen”.

Briefhoofd P. Mercx, ijzer- en staalhandel en ijzerwaren, 1918

Bron:Regionaal Archief Tilburg

Luchtwachtdienst

Bron: Delpher, Het Noorden in woord en beeld

Het Rooms-Katholieke gezin Eras-Blomjous woont op Nieuwlandstraat 43, in de straat waar ook de ijzer- en staalhandel is gevestigd. Het gezin is welgesteld, heeft twee dienstboden, een kinderjuffrouw en een ‘deftige inboedel’. Tot de inboedel horen mahoniehouten huiskamermeubels, antieke Empire salonmeubels, antiek Chinees en Delfts porselein. Het echtpaar krijgt negen kinderen, van wie een kind in 1909 doodgeboren wordt. Het gezin bestaat daarna uit vier dochters en vier zonen. Jan Eras uit 1904 is het vierde kind. Hij doet de HBS-B aan het St. Odulphuslyceum, waarna hij in het bedrijf van zijn vader gaat werken. Jan is ongehuwd en heeft geen kinderen. Na de dood van zijn vader wordt Jan directeur van de ijzer- en staalhandel. Jan is actief in de Tilburgse IJs Sport Club (T.IJ.S.C.), net als de latere verzetslieden Joost van de Mortel, Rob en Frans van Spaendonck. Verder is Jan bestuurslid van de Tilburgsche Spaarbank en lid van de Vincentiusvereniging, een liefdadigheidsvereniging voor arme gezinnen in de Parochie Heike. Ook is hij brancardier tijdens de bedevaarten naar Lourdes en penningmeester van het comité dat in 1937 een eucharistisch ziekentriduum organiseert. Een ziekentriduum is een driedaagse kerkelijke viering met gebeden, gezang en eucharistievieringen voor zieken en ouderen die niet elke zondag naar de kerk kunnen komen. Tenslotte is Jan reservekapitein bij de luchtafweerdienst van de Vrijwillige Landstorm die in 1914 is opgericht als extra reserve om de Militie en de Landweer van het Nederlandse leger aan te vullen. De luchtafweerdienst is het zusterkorps van de luchtwachtdienst. Taak van de luchtwachtdienst is om te speuren naar vijandige vliegtuigen in het Nederlandse luchtruim en hun waarnemingen per telefoon door te geven, waarna de luchtafweerdienst zijn luchtdoelgeschut moet gebruiken. Bij de Duitse inval in mei 1940 vechten leden van de Vrijwillige Landstorm mee. Honderden van hen sneuvelen. Na de capitulatie heft de bezetter de Vrijwillige Landstorm op.

Verzet en arrestatie

Na de capitulatie van Nederland gaat Jan Eras in het verzet. Hij blijft wonen bij zijn moeder op Nieuwlandstraat 43 en sluit zich aan bij een plaatselijke groep van de Ordedienst. Deze groep doet aan spionage, sabotage, bezit wapens, heeft een waarschuwingssysteem voor Joden, helpt neergekomen geallieerde piloten over de grens naar België en werkt maatregelen van de bezetter tegen. De groep bestaat uit acht personen: de reserveofficieren Jan Eras, Piet Hamburg en Piet Zeestraten, beroepsofficier Michèle uit Soest (hij verblijft bij Jan Eras), inspecteur van politie Cees Leene, makelaar Jan van de Mortel jr., rijwielhersteller Jozef Bruijelle; en advocaat Jaap Peters. Jan van de Mortel, broer van verzetsstrijder Joost van de Mortel en zoon van burgemeester Jan van de Mortel, is ook lid van een verzetsgroep in ’s-Hertogenbosch. Hij gaat wekelijks op en neer tussen Den Bosch en Tilburg, neemt op die tochten illegale bladen mee en levert deze af bij Jan Eras die als contactpersoon fungeert. Op 8 september moet Leene op last van de SD (Sicherheitsdienst) de woning van Jan Eras doorzoeken. Leene zorgt ervoor dat in het huis niets belastends wordt gevonden. Hij informeert Eras, die op dat moment in Den Haag is en daar contact heeft met plaatselijke verzetsgroepen, over de huiszoeking. Jan vertrouwt erop dat in zijn woning niets is gevonden en gaat met de trein naar Tilburg. Op het station wordt hij echter opgepakt door de Sicherheitspolizei (SiPo) die de Ordedienst en ook deze groep al sinds het voorjaar van 1941 in de gaten houdt. De groep wordt vervolgens geïnfiltreerd door Willy Kramer, een V-mann (vertrouwensman) en in december 1941 worden de andere groepsleden opgepakt.

Als reden voor de arrestatie van Jan is in de kamparchieven geregistreerd dat hij lid is van de Ordedienst – een verboden organisatie. Doel van de Ordedienst (OD), opgericht in de zomer van 1940, is aanvankelijk om voorbereidingen te treffen voor de tijd na de Duitse bezetting. De leden, die veelal een militaire achtergrond hebben, verwachten dat de bezetting kort zal duren. De Ordedienst wil een gezagsapparaat opzetten dat na de bezetting klaar staat om de orde en rust in de samenleving te handhaven, totdat de wettige regering weer is geïnstalleerd. Aanvankelijk pleegt de Ordedienst niet actief verzet. Dit verandert wanneer de leden beseffen dat de Duitse bezetting langer gaat duren. De Ordedienst houdt weliswaar vast aan het oorspronkelijke doel, maar gaat nu wel actief verzet plegen. Zo zet de OD radio- en telefoonverbindingen op, bereidt sabotage en wapendroppings voor, bestrijdt de Sicherheitsdienst (SD), verstrekt valse papieren en bemoeilijkt de Arbeitseinsatz. De Ordedienst richt een Algemeen Hoofdkwartier op om landelijk leiding te geven aan de groepen binnen de Ordedienst, en verdeelt het land in 19 gewesten met daarbinnen districten. De bezetter jaagt hard op de leden van de Ordedienst en brengt deze verzetsgroep met arrestatiegolven in 1941 en 1942 zware slagen toe. In maart-april 1942 worden tijdens het zogenaamde ‘Eerste OD-proces’ 65 leden van de Ordedienst ter dood veroordeeld. Bij het ‘Tweede OD-proces’ in maart-april 1943 worden 21 leden van de Ordedienst ter dood veroordeeld. De meesten van de 86 ter dood veroordeelden zijn geëxecuteerd.

Drie jaar gevangen

Met zijn arrestatie in september 1941 begint voor Jan Eras een periode van ruim drie jaar gevangenschap. In opdracht van de SD Den Haag gaat hij meteen in ‘Schutzhaft’. Een ‘Schutzhäftling’ is een opgesloten tegenstander van de bezetter.

Scheveningen

Kort na zijn aanhouding komt Jan terecht in ‘Polizeigefängnis Scheveningen’ aan de Van Alkemadelaan. Deze gevangenis is beter bekend als het Oranjehotel waar de gevangenen zitten om te worden verhoord door de SD en berecht. Tijdens de bezetting hebben verzetsmensen, Joden, communisten, Jehova's getuigen en zwarthandelaren vastgezeten in het Oranjehotel, dat die naam heeft gekregen als eerbetoon aan de opgesloten verzetsstrijders.

Schets van Kamp Amersfoort

Bron: Netwerk Oorlogsbronnen, Canonvannederland.nl

Amersfoort

Jan wordt uit Scheveningen naar Kamp Amersfoort gebracht en van daaruit weer terug naar het Oranjehotel, totdat hij eind maart 1942 vanuit Kamp Amersfoort op transport gaat naar Kamp Buchenwald in Midden-Duitsland. Dit alles gebeurt op last van de SD Den Haag. Kamp Amersfoort, dat in 1941-1943 ‘Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort’ heet, is in die periode vooral een doorgangskamp naar concentratiekampen in Duitsland. Gevangenen zijn vooral verzetsstrijders, communisten, gijzelaars en criminelen als zwarthandelaren. De gevangenen worden ingedeeld in werkcommando’s die vaak zwaar werk moeten doen.

Buchenwald

In ‘Konzentrationslager Buchenwald’, opgericht in 1937 in de omgeving van de stad Weimar, zijn in Jan’s tijd politieke gevangenen een van de grootste groepen. Kamp Buchenwald heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog minstens 88 satellietkampen gehad, verspreid over Duitsland. De meeste gevangenen doen daar dwangarbeid voor de Duitse oorlogsindustrie, zoals in wapen- en munitiefabrieken, steenmijnen en bouwprojecten. Jan wordt in Buchenwald geregistreerd als Schutzhäftling nummer 2241. Bij aankomst in het kamp geeft hij de volgende bezittingen af: hoed, paar schoenen, mantel, rok, broek, vest, twee hemden, kraag en stropdas, onderbroek, aktentas met papieren, rozenkrans, polshorloge. Verder heeft Jan een tegoed van 48,10 gulden, dat hij heeft overgehouden uit zijn verblijf in Kamp Amersfoort; bij zijn vertrek uit Buchenwald is het saldo nul.

Kamp Vught, barakken

Bron: Netwerk Oorlogsbronnen

Kriegswehrmachtgefängnis, Gansstraat Utrecht

Bron: Nederlands Fotomuseum

Vught

Vanuit Buchenwald wordt Jan in mei 1942 in opdracht van de SiPo/SD Den Haag teruggestuurd naar Nederland. Ook ditmaal zit hij afwisselend in Kamp Amersfoort en het Oranjehotel, tot medio januari 1943, wanneer hij wordt overgebracht naar Kamp Vught. In Kamp Vught ('Konzentrationslager Herzogenbusch') wordt Jan geregistreerd als Schutzhäftling 1530. Hij zit in Blok 17. De bevolking van Kamp Vught bestaat uit diverse groepen, met name Joden, mensen die Joden hebben geholpen, verzetsmensen, Jehova's Getuigen, mannen die zich hebben onttrokken aan de arbeidsinzet, gijzelaars en zwarthandelaren. De gevangenen worden ingedeeld bij werkploegen (‘Arbeitskommandos’) zoals het 'Philips Kommando'.

Utrecht

Eind mei 1943 verlaat Jan Kamp Vught en wordt hij overgebracht naar ‘Kriegswehrmachtgefängnis Utrecht’ dat sinds juni 1942 in het Huis van bewaring aan de Gansstraat zit. Deze gevangenis is opgericht om personen op te sluiten die verdacht worden van spionage of lidmaatschap van een grotere verzetsorganisatie en daardoor in beginsel onder de Wehrmacht vallen. Bovendien is Jan reservekapitein.

Natzweiler

In december 1941 vaardigen de Nazi’s het ‘Nacht und Nebel Erlaß’ uit. Volgens dit bevel moeten mensen die activiteiten tegen het Duitse Rijk hebben uitgevoerd en die nog niet door een militaire rechtbank ter dood zijn veroordeeld, heimelijk verdwijnen. Hun familie mag hun lot niet te weten komen. De Nazi’s hebben twee kampen aangewezen als ‘Nacht und Nebel’ (NN) kampen. Een daarvan is ‘Konzentrationslager Natzweiler-Struthof’ (Kamp Natzweiler) in de Elzas. De locatie van Kamp Natzweiler is gekozen omdat daar roze graniet wordt gevonden, dat de Nazi’s willen gebruiken om Berlijn om te bouwen tot de nieuwe hoofdstad Germania. Natzweiler heeft 70 buitenkampen gehad, waar gevangenen als dwangarbeiders worden ingezet in de oorlogsindustrie. Eind oktober 1943 wordt Jan als Schutzhäftling, en ‘Nacht und Nebel’ gevangene gedeporteerd naar Kamp Natzweiler. Jan’s gevangenenummer in Natzweiler is 5635. De bezittingen die hij bij aankomst inlevert komen grotendeels overeen met die in Buchenwald. De belangrijkste verschillen zijn dat hij zijn rozenkrans en polshorloge niet meer heeft, maar nu wel scheergerei, een geldbeurs, kam, tabakszak en nageltang bezit. Jan had in kamp Vught een nageltang, maar die was daar gestolen en hij had zijn moeder een nieuwe gevraagd.

Tekening van Kamp Natzweiler met legenda

Bron: NIOD

Prijslijst kantine van Natzweiler, 1944

Bron: NIOD

Dachau en Dautmergen

Begin september 1944 gaat Jan uit Kamp Natzweiler naar Kamp Dachau (‘Konzentrationslager Dachau’) in Zuid-Duitsland. Hij heeft 59 cent in zijn bezit en wordt geregistreerd als gevangene 99723. Kamp Dachau is het centrum van een netwerk van 140 buitenkampen. Gaandeweg wordt Kamp Dachau in dit netwerk een verzamel- en verdeelplaats voor dwangarbeiders. Kamp Dachau fungeert voor Jan als een tussenstop. Na twee weken in Dachau gaat hij, rechtstreeks of via Natzweiler, als gevangene 35911 naar kamp Dautmergen. Dautmergen is een buitenkamp in Zuid-Duitsland van Natzweiler. In elk geval in november 1944 zit Jan in dit buitenkamp. De gevangenen in Dautmergen moeten olie uit sedimentgesteente (schalie) winnen. De winning gebeurt onder de naam ‘Wüste’ en Dautmergen wordt daarom ook wel een ‘Wüste kamp’ genoemd.

Vaihingen an der Enz

Vanuit Dautmergen gaat Jan naar Aussenlager Vaihingen an der Enz (‘Wiesengrund’), ook een buitenkamp in Zuid-Duitsland van Natzweiler. In dit buitenkamp komen vanaf begin november 1944 ernstig zieke gevangenen terecht uit de Wüste kampen. Zij worden in Vaihingen aan hun lot overgelaten. Vaihingen is Jan’s laatste kamp.

Brieven

Uit Jan’s Nederlandse gevangenschap is een aantal brieven bewaard gebleven die hij uit Scheveningen, Amersfoort, Vught en Utrecht naar zijn moeder heeft gestuurd. In elke brief wisselen de onderwerpen elkaar af. Jan vraagt naar het welzijn van zijn moeder, familie en vrienden, geeft uiting aan zijn eenzaamheid en zorgen over de zaak die tegen hem loopt sinds zijn arrestatie. Hij weet na bijna een jaar in Scheveningen bijvoorbeeld nog niet waar hij aan toe is. Hij vraagt hoe het met het financieel beheer is gesteld van zijn ijzer- en staalhandel en beschrijft zijn blijdschap over de pakketten die hij ontvangt met boter, brood, marmelade, honing, suikerklontjes, worst, sardines, chocolade en sigaretten. Jan vraagt zijn moeder om hem spullen te sturen zoals zeep, schoon ondergoed, Franstalige boeken van George Duhamel, Hansaplast pleisters, verbandgaas (hij heeft een steenpuist) en de eerder genoemde nageltang. In oktober 1943 krijgt zijn familie voor het laatst bericht van Jan.

Ziekte en overlijden

In Natzweiler vult Jan Eras een vragenlijst in over zijn gezondheid. Hij schrijft dat hij als kind mazelen heeft gehad en verder niet ziek is geweest, en dat hij een matig roker en drinker is. Op de vragenlijst staan medische gegevens genoteerd: het gezichtsvermogen van Jan is goed, zijn gehoor is aan beide zijden slecht en hij lijdt aan myocarditis. Myocarditis is een ontsteking van de hartspier die gewoonlijk door een virus ontstaat. Jan meldt zich in Natzweiler van begin maart tot begin april 1944 ziek, want hij heeft voetwonden en een abces aan zijn been. Voorjaar en zomer 1944 wordt Jan in de ziekenbarak van Natzweiler opgenomen met ontstoken wonden aan zijn boven- en onderbeen. Jan sterft op 29 december 1944 in Vaihingen, waar hij om 6:10 uur ’s ochtends wordt doodverklaard. Naar verluidt is hij gestorven door verhongering en vlektyfus. Zijn stoffelijke resten worden na de oorlog op de verzamelbegraafplaats van Ensingen, een plaats nabij Vaihingen, geëxhumeerd en geïdentificeerd. De geïdentificeerde resten worden naar Nederland overgebracht. Jan wordt op 23 oktober 1954 herbegraven op de RK begraafplaats ‘t Heike aan de Bredaseweg in Tilburg, in het familiegraf van de familie Eras-Blomjous.

Gebeurtenis

• Georganiseerde illegale activiteiten Tilburg.

Bronnen (selectie)

Dit is een selectie van bronnen, in de noten staan alle gebruikte bronnen.

• Regionaal Archief Tilburg, Archief 565, Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, map 103, 109, 178
• Delpher
• Arolsen Archives

Literatuur (selectie)

Dit is een selectie van de gebruikte literatuur, in de noten staat alle literatuur.

• Ad de Beer en Gerrit Kobes, Het leven gebroken. De geschiedenissen van de Tilburgers die als gevolg van de strijd tegen Duitsland en de bezetting van Nederland om het leven kwamen, Tilburgse Bronnenreeks 4, Tilburg 2002.
• G.J. van Ojen, De Binnenlandse Strijdkrachten, Deel I, Staatsuitgeverij Den Haag, 1972.
• A. P. M. Cammaert, Het verborgen front: Geschiedenis van de georganiseerde illegaliteit in de provincie Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog, Groningen, Rijksuniversiteit Groningen, 1994.

Externe links

• Persoonsdossier Oorlogsgravenstichting Jan Baptist Petrus Josephus Maria Eras
• Jan Baptist Petrus Josephus Maria Eras op Oorlogsbronnen.nl
• Jan Eras op Brabantse Gesneuvelden
• Jan Baptist Petrus Josephus Maria Eras op Erelijst van Gevallenen 1940-1945