British Civil Censorship Station
| British Civil Censorship Station (2 DCS) | ||
 | ||
| In april '45 begonnen de eerste 30 medewerkers met het censuurwerk. Dit werd o.a. uitgevoerd op de eerste etage van warenhuis V&D aan de Heuvelstraat 33 te Tilburg. | ||
| Structuur | ||
| Plaats | Tilburg | |
Censuur heeft in het dagelijkse spraakgebruik een negatieve connotatie. Militair-strategisch gezien kon het onderscheppen van berichten echter belangrijke informatie verschaffen over vijandelijke activiteiten. Informatie die soms zelfs (mede-)bepalend kon zijn voor het verdere verloop van een gewapend conflict. Het doel van (militaire) censuur was, kort gezegd, zorgen dat er zo weinig mogelijk gevoelige informatie naar de vijand ging (security), en er zoveel mogelijk informatie over de vijand bekend werd (intelligence). Hoewel bij censuur de nadruk lag op brieven, postpakketten en telegrammen, waren alle mogelijke vormen van communicatie aan censuur onderworpen. Niet voor niets werd het houden van (post)duiven door de Duitsers verboden.
Al in 1943 waren er door de Britten plannen gemaakt voor het uitoefenen van censuur gedurende een bepaalde overgangsperiode na het staken van de vijandelijkheden in zowel de bevrijde gebieden als in Duitsland. Want ook na het opheffen van de oorlogstoestand konden strategisch waardevolle gegevens verkregen worden over personen of zaken.
Tilburg
In november 1944 vorderden de geallieerden een aantal panden in Tilburg ten behoeve van het British Civil Censorship Station, later aangeduid met No. 2 District Censorship Station (afgekort: 2 DCS). Hier moesten – onder toeziend oog van Britse en Nederlandse militairen – poststukken van en naar Duitsland tegen het licht gehouden worden door Nederlandse mannen en vrouwen, ‘examiners’ geheten. Goed betaald personeel, waaraan hoge eisen gesteld werden. Voldoende kennis van de Duitse taal was een eerste vereiste, en verder moest men in staat zijn de diverse varianten van het Duitse handschrift te lezen.
Het Militair Gezag was belast met het werven van personeel; voor de mannen ging dat via de Gewestelijk Arbeidsbureaus, voor het recruteren van vrouwen werd de Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers (UVV) ingeschakeld. Voorafgaand aan het censuurwerk kregen de medewerkers in spe gedurende een week een opleiding in de jongensschool aan de Oude Dijk 36. Op 10 maart 1945 ging het Britisch Civil Censorship Station officieel van start en begin april 1945 begonnen de eerste 30 medewerkers met het censuurwerk. Het werd uitgevoerd in het pand van C & A aan de Heuvelstraat 16 en op de eerste etage van het warenhuis van V& D aan de Heuvelstraat 33. De niet in Tilburg woonachtige medewerkers sliepen bij gastgezinnen; eten deden ze driemaal daags in de mess in de N.K. Harmonie aan de Stationsstraat 28. Naast de hier al genoemde panden waren ook hotel De Lindeboom, Heuvel 78, café-restaurant Modern, Heuvel 100, een deel van de Stadsschouwburg, Heuvel 105 en de woningen Ringbaan-Oost 186, Zomerstraat 19, Zomerstraat 36 en Zomerstraat 40 gedurende enige tijd door 2 DCS geheel of gedeeltelijk in gebruik.
Peine
In oktober 1945 werd No. 2 District Censorship Station verplaatst naar Peine bij Hannover. 360 examiners gingen vanuit Tilburg mee naar Peine. De voor 2 DCS gevorderde gebouwen werden weer vrijgegeven, met uitzondering van het pand Zomerstraat 40. Want ondanks de verhuizing naar Duitsland moesten nieuwe sollicitanten voor 2 DCS zich nog tot juli 1946 in Tilburg aanmelden. Eind september 1946 werkten er in Peine in totaal 1285 mensen voor 2 DCS, 750 Nederlandse burgers en 140 Nederlandse militairen.
Na de capitulatie van Duitsland werd het land verdeeld in een Britse, Amerikaanse, Franse en Russische zone. De Britse zone was weer onderverdeeld in drie districten die elk een eigen District Censorship Station kregen: 1 DCS, 2 DCS en 3 DCS. 1 DCS was het censuurbureau dat in Brugge begon en later naar Bonn verhuisde; 3 DCS was gevestigd in Hamburg, waar Deense examiners werkten. Begin 1947 werd de locatie Peine opgeheven omdat 2 DCS fuseerde met 3 DCS, 1 DCS staakte toen de werkzaamheden. 2 DCS ging in Hamburg nog door tot april 1949, 3 DCS tot september 1950.
Tot slot als illustratie van het belang van censuur een citaat: “De Nederlanders hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan het beheersbaar maken van de chaos die direct na de oorlog in Duitsland heerste. De informatie die de censuur opleverde, heeft allerlei destabiliserende factoren zichtbaar gemaakt. Nazi-misdadigers, verdwenen kunstschatten en dergelijke konden worden opgespoord, het uitbreken van ziektes en het verplaatsen van mensen en materieel konden in een vroeg stadium worden vastgesteld, zwarte handel en raketdeskundigen konden worden gelokaliseerd. Bovendien werd door de censuur duidelijk welke gevoelens er onder de Duitse bevolking leefden en in welke richting die zich ontwikkelden. Dit alles is van wezenlijk belang geweest bij het bestuurbaar maken en houden van de Britse zone.” (Drukker 2005, p. 310).
Interne link
Het verhaal van het Tilburgse 'censuurmeisje' Anny van Opstal
Literatuur en bronnen
Regionaal Archief Tilburg
- Archief 484, Inventaris van het archief van het gemeentebestuur van Tilburg, 1938-1985, vordering van gebouwen: invnrs. 5681-5691 (Militair Gezag) en 5692-5694 (Geallieerden).
- Drukker, S, De Nederlandse betrokkenheid bij 2 DCS. No. 2 District Censorship Station (Arnhem 2005).