Bidprentjes (Raamsdonksveer)
Een bidprentje is een klein prentje dat veelal wordt uitgegeven als een aandenken bij een overlijden van een dierbare. Ze werden ook wel doodsprentje of devotieprentje genoemd. En in sommige streken noemde men ze “Santjes” naar het Latijnse woord Sanctus (heilig). Daarna ook wel gedachtenisprentje. Vaak werden ook prentjes uitgegeven bij een Doopsel, Eerste Communie of Vormsel. Het bidprentje is afkomstig uit de Nederlanden d.w.z. het huidige Nederland en België. De eerste exemplaren komen uit het laat 16e-eeuwse Antwerpen. Het waren vooral priesters en kloosterlingen die deze prentjes lieten maken en vaak op perkament. Rond 1730 verschenen de eerste gedrukte bidprentjes met gravures in Amsterdam, eerst van hout daarna van koper-etsen. Meestal waren het afbeeldingen van Christus met doornenkroon en de gekruisigde Christus. Daarna de moeder Maria met de dode Christus.
Zie hier het oudste bidprentje in bezit van Veers Erfgoed. Het dateert uit 1873.
Weer later tussen 1870 en1920 kwamen de zgn. kerkhofprentjes in gebruik. Hierop stond een afbeelding van een graftombe, afgebroken zuilen, doodshoofden of engelen. Ook verschenen in deze tijd de voorgedrukte exemplaren waarop men de gegevens van de overledene kon invullen.
Onder het plaatje werd in het Latijn, Frans of Nederlands een tekst geplaatst. Vaak ook R.I.P. (Requiescat in Pace) of in het Nederlands “dat hij/zij ruste in vrede. Hier in Raamsdonksveer werd dat weleens spottend vertaald met ”Recht in het Putje”.
Vanaf het tweede kwart van de 19e eeuw kan men op het doodsprentje van vooraanstaande personen een portret in steendruk of staalgravure aantreffen. Toen rond 1865 de fotokunst zich wat meer ontwikkelde, ging men kleine foto’s van de overledene op het prentje aanbrengen (het portretfotoprentje). Later liet men foto’s afdrukken, duidelijk om het herinneringsaspect tot uiting te brengen.
In de jaren 1970 werd het witte prentje met het in dunne lijntjes getrokken kruisteken geïntroduceerd. Een andere belangrijke verandering is het zgn. landschapsfotoprentje.
Ook ging men de kinderbidprentjes gebruiken. Deze zijn meestal kleiner van afmeting dan de normale. De prentjes zijn niet somber van karakter maar lieflijk en kleurrijk, beter passend bij de aard van het kind en op de tekst zijde vaak een gedichtje.
Op de achterkant van een bidprentje stond vaak een tekst met “Bid voor de ziel van Zaliger’’ gevolgd door de naam, plaats en de leeftijd van de overledene en een tekst uit de H. Schrift die op de een of andere manier paste bij die persoon. Later voegde men hier meer gegevens aan toe zoals geboortedatum en geboorteplaats. De naam van de echtgenoot of echtgenote, maatschappelijke functies, lidmaatschappen en onderscheidingen.
Er is ook een tijd geweest dat men er een aflaatgebed bijvoegde. Waarmee men door dit te bidden een aflaat kon verdienen. Een aflaat is een kwijtschelding, door het kerkelijk gezag gegeven, van tijdelijke straffen. Tot in de jaren ’50 van de vorige eeuw kon men onderaan op het prentje de naam van de drukkerij of die van de koster aantreffen, die het prentje in overleg met de nabestaanden en de pastoor had opgesteld. Tegenwoordig wordt dat door de familie gedaan.
Een bepaalde mate van ontkerkelijking zien we in de 20e eeuw terug in de bidprentjes. Ze worden voornamelijk dubbel (vierzijdig) uitgevoerd. De Bijbelteksten werden geleidelijk vervangen door een kort levensbericht van de dierbare of een dankbetuiging van de nabestaanden voor de getoonde belangstelling na het overlijden en voor de aanwezigheid bij de uitvaart.
De bidprentjes worden uitgereikt tijdens de uitvaart van de overledene. Vroeger werden ze daarna gewoonlijk bewaard in het kerkboek of missaal. Bij elke kerkgang werd het kerkboek gebruikt en dan viel het oog erop, waardoor de gedachtenis bleef. De prentjes wekten ook op tot gebed voor de overledene, vandaar de naam “bidprentje”. Toen door allerlei veranderingen in de eredienst het kerkboek in onbruik raakte, werden de bidprentjes in een doosje bewaard.
Bidprentjes zijn een prachtige bron voor stamboomonderzoek. Vooral nu men via internet bij veel heemkundekringen, die bidprentjes verzamelen, de gegevens kan vinden.
| Heeft u aanvullingen of wijzigingen bij dit artikel? bidprentjes@veerserfgoed.nl |