Bax, Josephus Joannes Maria
| Josephus Joannes Maria Bax | ||
| ||
| Bidprentje Frater Radulf. Bron: Geheugen van Tilburg | ||
| Geboortedatum | 19-10-1900 | |
| Geboorteplaats | Tilburg | |
| Adres | Gasthuisstraat 68 | |
| Woonplaats | Tilburg | |
| Burgerlijke staat | Ongehuwd | |
| Beroep | Missiefrater | |
| Overlijdensdatum | 13-05-1944 | |
| Plaats van overlijden | Menado, Noord-Celebes (ID) | |
| Bijzonderheden | Door de Japanse bezetter geïnterneerd en overleden in het hospitaal van Kamp Teling. | |
Geef de oorlog een gezicht!
Kun jij ons helpen met het schrijven van het levensverhaal van deze persoon?
Hoewel het meer dan 75 jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog blijft het belangrijk de slachtoffers te herdenken. We willen door hun verhaal te vertellen de slachtoffers eren en de herinnering levend houden Alle Tilburgse oorlogsslachtoffers zijn opgenomen in de Wiki Midden-Brabant en we streven er naar van ieder een levensbeschrijving en foto op te nemen.
Helaas hebben we van sommigen maar beperkte of soms helemaal geen informatie. We hebben jouw hulp nodig deze levensverhalen vast te leggen door ontbrekende informatie aan te vullen met verhalen of foto’s. We ontvangen je reactie graag via info@regionaalarchieftilburg.nl o.v.v. Wiki Oorlogsslachtoffers.
Bax, Josephus Joannes Maria (geb. Tilburg 19-10-1900, gest. Menado (ID) 13-05-1944), missiefrater. Zoon van Johannes Baptist Bax (1865-1948) en Johanna Cornelia Mallens (1864-1931). Frater Bax overlijdt op 13-05-1944 in het hospitaal van Kamp Teling bij Menado, Noord-Celebes.
Inhoud
Achtergrond
Josephus Joannes Maria Bax wordt op 19 oktober 1900 geboren in Tilburg als zoon van schoenmaker Johannes Bax en zijn vrouw Johanna Mallens. Het echtpaar Bax-Mallens krijgt negen kinderen: vijf dochters en vier zonen. Allen worden geboren in Tilburg. Josephus is het vijfde kind. Het gezin woont in Tilburg op verschillende adressen.[1]
| De ‘SS Goentoer’ | ||
| ||
| Bron: Maritiem Digitaal |
Eind 1916 vertrekt Bax vanuit het ouderlijk huis, Heikestraat 60, naar Gasthuisstraat 68, het moederhuis van de congregatie van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid. De congregatie is beter bekend als de Fraters van Tilburg (CMM). Bij deze congregatie wordt hij in mei 1918 ingekleed en in augustus 1922 geprofest. In juli 1924 verlaat hij als frater Radulf het fraterhuis. Hij gaat als onderwijzer vanuit Marseille met het ‘S.S. Goentoer’ naar de missie van Celebes in Nederlands-Indië.[2]
| Moederhuis van de Fraters van Tilburg aan de Gasthuisstraat, vanaf 1920 | ||
 | ||
| Bron: Collectie Regionaal Archief Tilburg. |
Fraters van Tilburg
De congregatie van de Fraters van Tilburg is in 1844 door bisschop Joannes Zwijsen (1794-1877) gesticht om onderwijs te geven en pastoraal werk, jeugdwerk en missiewerk te doen. Bisschop Zwijsen had in 1832 in Tilburg al de congregatie opgericht van de Zusters van Liefde van Onze Lieve Vrouw, Moeder van barmhartigheid. De fraters zijn hun werk begonnen met de opvang van weeskinderen en met onderwijs aan kinderen van fabrieksarbeiders. In de gebouwen van de congregatie aan de Gasthuisstraat richten zij een weeshuis voor jongens, een lagere school voor arme jongens, een drukkerij en een opleiding voor frater-onderwijzers op.[3]
Missie
Vanaf het midden van de negentiende eeuw is vanuit Tilburg een groot aantal missies ondernomen. Het doel van deze missies is mensen met een andere religie te bekeren tot het christelijk geloof. Protestanten spreken over zending, Rooms-Katholieken over missie. Tilburg ontwikkelt een omvangrijke missie-infrastructuur. Centra daarvan zijn onder andere, de Paters Oblaten, de Kapucijnen, de Fathers van Mill Hill (De Rooi Pannen), de congregatie van de Missionarissen van het Heilig Hart van Jezus en de Fraters van Tilburg. De Fraters van Tilburg starten met hun missiewerk op de Nederlandse Antillen (1886). Daarna volgen Suriname (1902), Indonesië (1923), Kenya (1958), Congo (1958-1975), Namibië (1959) en Brazilië (1960). In het voormalige Nederlands Indië hebben de fraters op Sumatra scholen in Padang en Medan, op Noord-Celebes in Menado en Tomohon, en op Zuid-Celebes in Makassar. Op Celebes hebben zij ook internaten.[4]
De missie van de fraters in Nederlands-Indië begint in 1923 op Sumatra. Padang is hier de eerste plaats waar de fraters werken, gevolgd door Medan. Onder het bestuur van de missie van de fraters op Sumatra, dat wordt gevormd door drie fraters, ressorteren twee fraterhuizen. In Padang staat het fraterhuis van de ‘H. Fidelis van Sigmaringen’. De fraters hier werken op een MULO-school, een Europese School en een Hollands-Chinese School. In Medan staat het ‘Huis van Christus Koning’, de fraters werken er op de Hollands-Chinese school.
Frater op Celebes
Op Celebes begint het missiewerk van de fraters in 1924 met de aankomst van de fraters Ernest Adriaanse en Radulf Bax. Drie fraters vormen het bestuur van de missie van Celebes. Een van hen is missieoverste frater Hermenigild Mimpen. Het bestuur is verantwoordelijk voor drie fraterhuizen. De fraters van het ‘Huis van de H. Tarcisius’ in Tomohon werken op een Hollands-Indische School met een internaat. De fraters van het ‘Huis van de H. Margaretha Maria Alacoque’ in Menado werken op een Hollands-Chinese School, ook met een internaat, en een MULO-school. In 1934 komt daar het ‘Huis van de H. Johannes Don Bosco’ in Makassar bij. De fraters werken er op de Europese School.[5]
| Missiegebieden van de Fraters van Tilburg ca 1930, Sumatra en Celebes omcirkeld | ||
| ||
| Bron: Vrije Universiteit Amsterdam (P. Noordhoff) |
Na aankomst op Celebes in 1924 vestigt frater Radulf Bax zich als onderwijzer in Tomohon, gelegen op het schiereiland Minahassa in Noord-Celebes. Na verlof in Nederland keert hij in juni 1935 met de ‘M.S. Sibajak’ vanuit Rotterdam terug naar Tomohon. In Tomohon is hij 1e raadfrater in het driehoofdige bestuur van het Huis van de H. Tarcisius aan de Tondanweg.[6]
Japanse bezetting
Eind 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Daarmee begint de oorlog in de Stille Zuidzee. In januari 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. Op 8 maart 1942 capituleert het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Nederlands-Indië komt onder Japans bewind te staan. Omdat Japan Nederlands-Indië wil opnemen in een nieuwe Aziatische politieke en economische orde, moeten alle westerse invloeden worden uitgebannen. Een van de maatregelen daartoe is de onmiddellijke internering van Nederlandse burgers in burgerkampen. Volgens schattingen zijn 100.000-110.000 Nederlandse burgers door de Japanners geïnterneerd, inclusief missionarissen. In 1940 zijn 570 priesters, 1860 zusters en 530 broeders van 58 verschillende ordes en congregaties actief in de missie in Nederlands-Indië. Het grootste deel van hen wordt geïnterneerd; Japan betitelt hun aanwezigheid als gevaarlijk en ondermijnend, omdat zij de christelijke religie verspreiden. Gaandeweg de oorlog worden de leefomstandigheden van de geïnterneerde burgers steeds slechter. In het laatste jaar van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië groeit het aantal sterfgevallen onder hen snel door ziekte, uitputting en ondervoeding. De schattingen van het aantal geïnterneerden dat in de Japanse burgerkampen is omgekomen variëren van 13.000 tot 16.800 personen. Onder hen zijn leden van de congregatie van de Fraters van Tilburg.[7]
Kamp Teling
In januari 1942 neemt de Japanse bezetter ongeveer 150 Nederlandse mannelijke burgers en oudere jongens gevangen op Minahassa in Noord-Celebes, het schiereiland waar frater Radulf Bax woont en werkt. Zij worden eerst opgesloten in zalen van het internaat van het Rooms-Katholieke Sint-Jozefgesticht in Menado en bewaakt door inheems politiepersoneel. In maart 1942 worden zij overgebracht naar Kamp Teling, waar zo’n 30 andere opgepakte burgers ook terechtkomen. Het kamp, een mannenkamp, ligt ongeveer drie kilometer ten zuidoosten van het centrum van Menado. Het bestaat uit militaire barakken omgeven door prikkeldraad. Onder de geïnterneerden bevinden zich geestelijken, dominees en ambtenaren. De commandant heet Yamada, Japanse militairen en heiho’s bewaken het kamp. Heiho’s zijn inheemse soldaten in Japanse dienst. Hermannus Dallinga (1896-1955), burgemeester van Menado, is de kampleider. Hij heeft een dagboek over zijn gevangenschap nagelaten. De geïnterneerden in het kamp moeten werken in de stad en in de haven. Het kampleven is zwaar en het kamp is meermaals door geallieerde bommen geraakt. In totaal zijn circa 180 personen in het kamp geïnterneerd geweest, van wie ongeveer 40% in het kamp is gestorven.[8]
Dood in Kamp Teling
Ook frater Radulf Bax wordt in Kamp Teling geïnterneerd, samen met achttien andere fraters. De negentien fraters in het kamp houden het twee jaar vol, voordat de sterfte onder hen begint. Tien fraters overlijden aan de ontberingen in het kamp; frater Radulf is een van de eersten. Hij sterft op 13 mei 1944 in het kamphospitaal, nadat hij de H.H. Sacramenten heeft ontvangen. Hij wordt volgens een getuigenis begraven op het kerkhof van het fraterhuis in Tomohon.[9]
Gebeurtenis
Bronnen
Dit is een selectie van de gebruikte bronnen. In de noten staan alle gebruikte bronnen.
- Regionaal Archief Tilburg 565 Collectie documentatie Tilburg 1940-1945, invnr. 221 en 223.
- Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven.
- Huygens Instituut, Repertorium van Nederlandse zendings- en missie-archieven 1800-1960.
- Fraters van Tilburg.
- Indische Kamparchieven.
- Japanse Burgerkampen.
- Netwerk Oorlogsbronnen.
- Delpher
- Wierook, Wijwater en Worstenbrood.
Literatuur
- Gerrit Kobes en Ad de Beer, 'Het leven gebroken in het Verre Oosten. De geschiedenissen van de Tilburgers die om het leven kwamen in de strijd tegen Japan, als gevolg van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1941-1945), de Indonesische kwestie (1945-1949) en het conflict in Korea (1950-1953)', in: Tilburgse sprokkelingen. Bijdragen tot de Tilburgse geschiedenis Tilburg 2003 (THR 11)
- Renske Krimp, De doden tellen. Slachtofferaantallen van de Tweede Wereldoorlog en sindsdien, Nationaal Comité 4 en 5 Mei, Amsterdam 2016, p.16.
Externe links
- Josephus Joannes Maria Bax op Oorlogsbronnen.nl
- Oorlogsgravenstichting, persoonsdossier van Josephus Joannes Maria Bax.
Noten
- ↑ Oorlogsgravenstichting J.J.M. Bax; Regionaal Archief Tilburg 565 map 223 J.J.M. Bax; Regionaal Archief Tilburg 16 Burgerlijke Stand geboorten Tilburg 19.10.1900 akte 1267; Regionaal Archief Tilburg 16 Burgerlijke Stand geboorten Tilburg 22.12.1865 akte 631; Regionaal Archief Tilburg 16 Burgerlijke Stand geboorten Tilburg 18.2.1864 akte 107; Regionaal Archief Tilburg 16 Burgerlijke Stand overlijden Tilburg 24.9.1948 akte 732; Regionaal Archief Tilburg 16 Burgerlijke Stand overlijden Tilburg 1.4.1931 akte 249; Regionaal Archief Tilburg 16 Burgerlijke Stand huwelijken Tilburg 7.6.1893 akte 113; Regionaal Archief Tilburg 918 Bevolkingsregister Tilburg 1890-1900 f260; Regionaal Archief Tilburg 918 Bevolkingsregister Tilburg 1900-1910 f80; Regionaal Archief Tilburg 918 Bevolkingsregister Tilburg 1910-1920 f86; Regionaal Archief Tilburg 918 Bevolkingsregister Tilburg 1921-1939 f86; Regionaal Archief Tilburg 4 Inschrijving Militieregisters Tilburg 1814-1900, 1884-1885 akte 314 en 424.
- ↑ Oorlogsgravenstichting J.J.M. Bax; Regionaal Archief Tilburg 565 map 223 J.J.M. Bax; Regionaal Archief Tilburg 918 Bevolkingsregister Tilburg 1910-1920 f14; Regionaal Archief Tilburg 918 Bevolkingsregister Tilburg 1910-1920 f82; wierookwijwaterenworstenbrood.nl; wikimiddenbrabant.nl/Congregaties; Delpher, De Maasbode 1.9.1924.
- ↑ erfgoedkloosterleven.nl; resources.huygens.knaw.nl/repertoriumzendingmissie/; wierookwijwaterenworstenbrood.nl/; cmmbrothers.org.
- ↑ erfgoedkloosterleven.nl/; cmmbrothers.org; resources.huygens.knaw.nl/repertoriumzendingmissie/; wikimiddenbrabant.nl/Missie.
- ↑ cmmbrothers.org; Delpher, Pius-Almanak jrg. 57 1931, jrg. 59 1933, jrg. 60 1934, jrg. 61 1935, jrg. 62 1936, jrg. 66 1940, jrg. 67 1941, jrg. 68 1942.
- ↑ Delpher, Pius-Almanak jrg. 57 1931, jrg. 59 1933, jrg. 60 1934, jrg. 61 1935, jrg. 62 1936, jrg. 66 1940, jrg. 67 1941, jrg. 68 1942; Delpher, De Maasbode 1.9.1924; Delpher, Nieuwe Tilburgsche Courant 18.6.1935; Delpher, De Indische courant 24.6.1935; Delpher, De Koerier 12.4.1937; Regionaal Archief Tilburg 565 map 221.
- ↑ Indischekamparchieven.nl; tweedewereldoorlog.nl; isgeschiedenis.nl; indischherinneringscentrum.nl; oorlogsbronnen.nl; niod.nl/nl/veelgestelde-vragen/japanse-bezetting-en-pacific-oorlog-cijfers; brabantsegesneuvelden.nl/; brabantserfgoed.nl; Renske Krimp, De doden tellen. Slachtofferaantallen van de Tweede Wereldoorlog en sindsdien, Nationaal Comité 4 en 5 Mei, Amsterdam 2016, p.16; erfgoedkloosterleven.nl.
- ↑ Indischekamparchieven.nl; Japanseburgerkampen.nl; Oorlogsgravenstichting J.J.M. Bax; Regionaal Archief Tilburg 565 map 223 J.J.M. Bax; https://www.oorlogsbronnen.nl/bronnen?term=heiho; geni.com; wikipedia.org.
- ↑ Regionaal Archief Tilburg 565 map 221 en map 223 J.J.M. Bax; Oorlogsgravenstichting J’.J.M. Bax; Delpher, Indisch Missietijdschrift Jrg 29, 1946 nr. 1, 15.1.1946.