07. Vrouwen in de Kunst
Vanaf 2019 staat er op het plein bij het gemeentehuis in Rijen een sokkel met een kunstwerk. Dit kunstwerk wordt elk jaar gewisseld. Er gelden enkele voorwaarden voor geïnteresseerde deelnemende kunstenaars aan dit ‘Kunst in de gemeente’-project, maar niet dat ze man of vrouw moeten zijn. Kunstbeoefening was voor vrouwen lang geen vanzelfsprekendheid. Natuurlijk konden vrouwen beeldhouwen, schilderen, zingen of een instrument bespelen. Maar ze stonden vaak in de schaduw van een man. Rijen heeft een wijk waar een aantal straten naar schilders zijn genoemd; Rembrandtlaan en Vincent van Goghstraat bijvoorbeeld. Maar in deze ‘schildersbuurt’ zijn geen vrouwelijke schilders vernoemd. Pas jaren later kwam er een Judith Leysterplein, genoemd naar een kunstenares waarbij altijd een verwijzing volgt naar Frans Hals, waar ze waarschijnlijk les van heeft gehad. Maar deze straat ligt in de ‘vrouwenbuurt’, in nieuwbouwwijk De Vliegende Vennen. Alle straten in deze wijk van begin 21e eeuw zijn genoemd naar vrouwen, vrouwen uit de politiek, gezondheidszorg en kunst.
Schrijfsters en dichteressen zijn in Nederland lang onderbelicht geweest. In de 19e eeuw waren er toch al zo’n vierhonderd. Dat waren meestal geen doorsnee vrouwen, ze leidden geen ‘gewoon’ vrouwenleven. Er zijn er maar een paar bekend. Het viel dan ook niet mee. In tijdschriften werd in die tijd gewaarschuwd voor ‘een gevaarlijke buitenlandse mode’. En een journalist schrijft dat ‘sommigen vrouwen beter den tijd zouden besteden wanneer zij zich tot zediger arbeid bepaalden’. Daar weet bijvoorbeeld Cécile Goekoop, waar in Rijen ook een straat naar is vernoemd, over mee te praten. Toen een emancipatieroman van haar in 1897 erg succesvol bleek, leidde dit tot een echtscheiding.
Hoe anders is dat nu. Op kunstacademies, bij cursussen, bij kunstprojecten zijn vrouwen net zo welkom als mannen. Zowel in Gilze als in Rijen zijn veel vrouwelijke kunstenaars actief, sommigen met een eigen atelier. In de Steenfabriek in Gilze is vanaf 2007 een expositieruimte. De eerste tentoonstelling daar was van Antoinette Aarts uit Gilze. Op 88-jarige leeftijd toonde ze schilderijen (oudste werk was van 1938!), keramisch werk en druktechnieken. Ze volgde verschillende kunstopleidingen en studeerde op 86-jarige leeftijd af aan de Kunstacademie in Arendonk. En na haar kwamen er veel vrouwen hun kunstwerken in de Steenfabriek exposeren.
Lokale kunstenaars
In Gilze woont en werkt Ellen Brouwers. Na haar afstuderen in 1985 zijn er in Gilze verschillende kunstwerken van haar in de openbare ruimte gekomen.
De glas-in-loodramen van De Schakel, een kunstwerk tegen de gevel van de fabriek van Tieman Trading, kunstwerken vóór De Steenfabriek aan de Alphenseweg, op de vliegbasis en op de woning op de hoek van de Heuvel en de Aalstraat. Bij haar atelier heeft ze een expositieruimte. Toen Hulten honderd jaar bestond is er door de inwoners een kunstwerk gemaakt, een zuil met honderd bewerkte tegels. Dit project is ondersteund door Ellen Brouwers.
In het gemeentehuis in Rijen is een galerij met geschilderde portretten van alle burgemeesters die de gemeente heeft gehad. In 2017 heeft Rianne Biesheuvel elk portret geplaatst in een kader met teksten. Deze teksten vormen een beeld van de belangrijkste historische gebeurtenissen uit de burgemeestersperiode. Het maken van handgemaakte teksten en decoraties is haar specialiteit. Rianne Biesheuvel is één van de vrouwen van de werkgroep Vrouw in vrijheid die vooral via kunstprojecten en haar Facebookpagina aandacht schenkt aan vrouwenemancipatie. Een ander werkgroeplid, Hanneke van Heusen, heeft in 2019 bij gelegenheid van honderd jaar Vrouwenkiesrecht, portretten geschilderd van de vrouwelijke wethouders uit heden en verleden van Gilze en Rijen. Deze portretten hangen in het gemeentehuis in Rijen. In 2016 kreeg Rijen een Meester icoonschilder. Paula van Baal-Oomens volgde na haar kunstopleiding een cursus icoon schilderen. Eerst bij de Paters Capucijnen in Breda, daarna bij de Zusters van Liefde in hun iconenatelier in Moergestel. Dat leverde haar de titel Meester icoonschilder op. Paula van Baal is erg actief in de gemeente met het stimuleren van amateurschilderkunst. Ze was lid van de Werkgroep Beeldende kunst en verzorgde veel tentoonstellingen in Rijen. In 2018 kreeg ze een koninklijke onderscheiding, Lid in de Orde van Oranje-Nassau.
Koren
Elk korenoptreden tegenwoordig in de gemeente gaat vergezeld van het verzoek aan zanglustige mannen om zich aan te melden. Want in alle koren overheersen de vrouwen. Kerkkoren bestonden lang alleen maar uit mannen. Maar op den duur werd dat lastig. Als er overdag een kerkdienst was, waren er vaak te weinig mannen beschikbaar. Daarom kwamen er vanaf de zestiger jaren rouw- en trouwkoren in de gemeente, en dat waren vrouwenkoren. Met een repetitieavond op een andere dag dan het mannenkoor, dat dan weer wel. Later zijn deze koren opgenomen in de gemengde parochiekoren. Gilze heeft al vanaf 1931 een vrouwenkoor, Con Amore.
Daar mochten oorspronkelijk alleen ongetrouwde vrouwen lid van zijn. Maar dat principe heeft men losgelaten. Het koor hoorde eerst onder het Sociaal Kultureel Werk in Gilze en kwam voort uit de R.K. Werkliedenbond. In Rijen werd in 2003 het Mevrouwenkoor (met een knipoog) Sjowenso opgericht.
Theaterkostuums
Marieke Hendriks uit Rijen volgde onder andere een opleiding aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg. Ze heeft nu in een oude leerfabriek in Rijen haar eigen atelier Stitch, waar ze theaterkostuums ontwerpt. Bijvoorbeeld voor de Efteling, Joop van den Ende producties of Holiday on Ice. Ze begeleidt ook producties en is bij grote voorstellingen backstage werkzaam. Ze werkt alleen, maar bij grote producties wordt ze bijgestaan door een team van zzp-ers.
Cabaret
Duo AnneMarie uit Gilze heeft jarenlang optredens verzorgd. Annie Akkermans en Jolanda Verduin startten in 1999 met een leuke act voor de sauwelavonden in Gilze, twee onderwijskrachten die een cabaretesk optreden verzorgden. Hun typetjes waren snel zo’n succes, dat ze tot in de wijde omgeving werden gevraagd. En er volgden optredens in Culturele centra. Ze zijn in 2010 gestopt.
Tekst: Nel de Wit