02. Mobilisatie 1939-1940
Luchtbeschermingsdienst (LBD)
In de tweede helft van de jaren dertig werd de oorlogsdreiging in West-Europa steeds sterker. De bevolking moest zich voorbereiden op de mogelijkheid van oorlog. Zo werden er initiatieven genomen ter bescherming bij luchtaanvallen. In 1937 richtte men in de gemeente Gilze en Rijen, onder verantwoordelijkheid van burgemeester Sweens, een luchtbeschermingsdienst (LBD) op. De LBD bestond uit verschillende gespecialiseerde diensten, zoals de verbindingsdienst, de geneeskundige dienst, de ordedienst, de opruimings- en herstellingsdienst en de veterinaire dienst. De medewerkers moesten allemaal op hun taken worden voorbereid. De gemeente werd daartoe in blokken verdeeld. In elk blok wees de LBD iemand aan als blokhoofd. In Rijen had J.L. Theeuwes als vakhoofd de algemene leiding over de LBD en in Gilze kwam deze verantwoordelijkheid in handen van A.J.B Verster. In theorie was het uitgangspunt dat de inwoners zelf hun eerste hulp verzorgden. Indien nodig zou in tweede instantie burenhulp kunnen worden geboden. En als dat niet afdoende was, zou de LBD inspringen.
Tentenkamp
In de bossen van het zogenaamde Kamp van Rijen plaatsten soldaten ongeveer twintig grote tenten. Geen onbekend verschijnsel. Dit gebeurde ook al tijdens de Belgische Opstand (1830-1839). Bij herberg Kampzicht aan de Oosterhoutseweg werd voor de soldaten gekookt. Een ander onderdeel werd op het Rotterdams Kinderkamp bij de Vijf Eiken gelegerd. Ook bracht het leger militairen onder in lege, onverkochte woningen in de Pastoor Oomenstraat in Rijen en bij Adr. Doorakkers op de Heuvel te Gilze en aldaar gelegerd in de overdekte schietbaan van de handboogschutterij. Het vliegend personeel, meest officieren en onderofficieren, werd ingekwartierd bij burgergezinnen o.a. bij de familie van Beijsterveldt in de Nieuwstraat te Gilze (café du Commerce annex Slagerij) en bij bakker van Baal te Rijen.
(Voor)mobilisatie
In april 1939 startte de (voor)mobilisatieperiode en was sprake van grotere militaire aanwezigheid in de gemeente. De invloed op het dagelijks leven ten tijde van de mobilisatie was merkbaar. Op 28 augustus 1939 kondigde de regering de algemene mobilisatie af. Zij riep alle dienstplichtigen van de lichtingen 1924 tot en met 1939 op. De landmacht bereikte daardoor een sterkte van ongeveer 280.000 man. Een paar uur na het radiobericht over deze mobilisatie reed een vrachtwagencolonne van ongeveer veertig lege voertuigen in doffe grijsgroene legerkleur vanuit Bavel naar Gilze. Dit waren tekenen van bijzondere militaire maatregelen. Kennelijk ging het om vrachtauto’s gevorderd bij de voormobilisatie, die nu naar hun mobilisatiebestemming werden gereden. Dit waren historische ogenblikken en zo moeten velen het ook hebben aangevoeld.
De mobilisatie voltrok zich in een ongekend aantal nauwkeurig voorbereide maatregelen die nu tot uitvoering kwamen. Alles verliep vrij rustig en soepel zonder een sfeer van grimmigheid.
Personeel van gemeentesecretarieën en P.T.T. hadden het erg druk. In onze gemeente kregen verscheidene boeren een oproep hun dieren voor vordering aan te bieden nabij de Driespong te Teteringen (nu Breda). Reeds in februari 1938 hadden alle paardenbezitters hiervoor een voorbereidende lastgeving ontvangen. Gemeentearbeiders werden ingeschakeld om wegversperringen uit te graven. Onder andere in de Alphensebaan en de Chaamseweg. Alle wegwijzers werden verwijderd. Op de eerste dag van de algemene mobilisatie was het van in de middag tot de late avond al opvallend druk in de winkels met een komen en gaan van hamsteraars.
Vliegveld Molenheide
Bij het vliegveld Molenheide vertoonden zich meer militairen dan gewoonlijk maar pas op vrijdag 1 september kwam hier een grote bedrijvigheid op gang. De auto’s van allerlei soort, waarmee de troepen arriveerden, waren waarschijnlijk in de omgeving van Soesterberg gevorderd en nog niet overgespoten in de grauwgroene legerkleur. Er waren o.a. vrachtauto’s bij van een firma uit Zeist en van een toen bekende brouwerij uit Amersfoort, kenbaar aan het opschrift ”Phoenix Bier”. Een grote Esso tankauto bracht een voorraad vliegtuigbenzine voor de ondergrondse reservoirs.
Gilze en Rijen vierde op 11 april 1940 één jaar mobilisatie. Met een groot festijn op het Marktplein (het huidige Burgemeester Sweensplein) en in de straten van Rijen. Er vonden onder andere sportwedstrijden plaats. Ook verscheen ter gelegenheid van de festiviteiten het boekje ‘Eén jaar mobilisatie’.
Tekst: Kees van der Heijden; Fotoredactie: Piet Weterings en Ad Leenaars