15 In den Brand
| De hoeven in Den Brand | ||
| ||
| Vroegste vermelding | 1482 | |
| Vroegst bekende eigenaar | Aert Wolphaerts en Henrick Jan Luers | |
| 15 In den Brand | ||
 | ||
| Oude Bosschebaan 9, het stamhuis van de Udenhoutse familie Van Strijdhoven. |
| 15 In den Brand | ||
 | ||
| Oude Bosschebaan 9b was jarenlang onbewoond. Volgens een gevelsteen met de initialen van Cornelis Dominicus dateert het uit 1876. In de oorlog woont er Hannes van Balkom en Trien van de Plas. De voorkant kijkt uit op de duinwal. |
| 15 In den Brand | ||
 | ||
| Het pand van de Rustende Jager voor de bouw van de serre. |
| 15 In den Brand | ||
 | ||
| Groep jagers voor café de Rustende Jager in 1901. Vlnr Kees van de Voort, Geluk Vermeer, Cornelia van Asten-Boogers in de deuropening met haar dochter Wilhelmina op de arm, dochter Maria, smid Kruissen, Frans van Asten leunend tegen het huis, Tinus Bertens, Antoon Robben, Peer van de Pas en Jaoneke van Biljouw. |
Inhoud
Beschrijving van de hoeve
Langs de Oude Bossche Baan, tussen de Gommelsestraat en het Haarens broek lagen een aantal hoeven. De exacte ligging van elke hoeve is niet precies aan te geven. Daarom zijn deze hoeven in dit hoofdstuk gezamenlijk beschreven.
Langs de Gommelsestraat lagen drie grote heidevelden of weivelden van elk ongeveer zes bunder, die deel uitmaakten van hoeven elders in Udenhout. Ten westen daarvan is in 1832 een sterke versnippering te zien. Veel lange en smalle stroken die op ontginningen in veengebieden lijken. De veldnamen daar duiden op een gebied dat aan de natuur is teruggegeven: het verloren velt of de verloren brant. Wanneer dat is gebeurd is niet bekend. Waarschijnlijk strekten de hoeven zich uit vanaf de Oude Bosschebaan tot aan de loop van de huidige Zandleij. Ten zuiden van de Zandleij lag tegen het Haarens broek een gebied genaamd de Reit. Dat was ook verdeeld onder enkele hoeven in Udenhout. De Brandse steeg loopt uit in dit gebied.
In 1832 zijn er vijf boerderijen in dit gebied te vinden. Die liggen deels in de buurt van de oude middeleeuwse hoeven. Op de kadasterkaart van 1832 lijken deze boerderijen midden in het landschap te liggen. In werkelijkheid liep er een pad langs dat in de 20ste eeuw is verhard en Oude Bossche Baan is genoemd net als de weg die noordelijker langs de duinrand loopt. Op de wegenlegger van 1872 staat hier wel een pad getekend dat vanaf de Gommelsestraat afbuigt in de richting van de Brandsesteeg en daar zijn weg vervolgt. Het pad loopt niet door naar de ander hoeve die verder naar het westen ligt. Die hoeve is bereikbaar vanaf de Oude Bosschebaan.
Het toponiem den Brand werd al gebruikt in de middeleeuwen. In een akte uit 1377 verkoopt Theodoricus Jan Hoec aan Johannes Sceijvel een beemd in Udenhout in den brant.
Hoeve van Aert Wolphaerts (van der Heijden)
In de loop van de 15de eeuw komen percelen in den Brand steeds frequenter voor in de bronnen. In 1482 belooft Aert genaamd Wolffaert, zoon van wijlen Laurens vander Heijen, een erfpacht te betalen uit een huse en hove, 10 bunder groot, gelegen in Udenhout. Deze hoeve ligt tussen erf van Henrick Jan Luers en Jan van Haren en strekt zich uit van de druenensche erven genaamd tsant tot erf van Jan Kempelant. In 1503 bezit Hessel, de zoon van Aert Wolffaerts vander Heijen, eenzevende deel van een hoeve naast onder andere Franck Eelen en Henrick Loer aan de ene kant en Jan van Haren aan de andere kant en van de gemeint van Drunen tot Hessel Peter Willems. Als het bezit van Jan van Haren aan een zijde lag dan moet deze hoeve gelegen hebben in de noordwesthoek aan de Oude Bosschebaan.
In 1522 verdelen de kinderen van Aert Laurens vander Heijden de nalatenschap van hun ouders. Ze verdelen de bezittingen in tweeën. Daarna wordt het beeld troebel. Agnes en Johanna, dochters van Aert vander Heijden, verkopen een beemd met weiland van 3,5 bunder aan Aerd Dirck Vrancken. Die verkoopt dat op zijn beurt een jaar later weer door aan Wouter Gerit Bonten en Aerd, de natuurlijke zoon van Jan van Broeckhoven, ieder voor de helft. Deze beemd ligt naast bezit van Poeijtenier van Haaren, waarschijnlijk het Harens broek.
In 1537 verkoopt Aleijt, weduwe van Jan Claes van Spreeuwel, eenzevende deel in de hoeve naast Henrick Luer aan de ene kant en Vranck Eelen en Jan van Haren aan de andere kant, uiteindelijk aan Aert, de natuurlijke zoon van Jan van Broeckhoven.
Op 4 maart 1541 verdelen Aert van Broeckhoven en Arnt, zoon van Dirck Vrancken, twee huizen en landerijen in den Brand in Udenhout. Zij bezaten samen nog een hoeve, iets meer westelijk en eveneens aan de Oude Bosschebaan. De exacte ligging van al deze bezittingen is op basis van de bronnen op dit moment niet met zekerheid aan te geven. Het is aannemelijk dat een van deze twee huizen is gebouwd op het in 1537 afgesplitste bezit van de voormalige hoeve van Aert Wolphaert van der Heijden.
In 1553 verdelen Jan, Adriaen en Laureijs Verheijen de erfenis van hun vader Antonis. Jan en Adriaen verwerven een huis, hof en schuur met aan de ene kant hun broer en aan de andere kant het bezit van Jan Lochtmans. Laureijs krijgt ook een huis, met hof en gronden, een mudzaad groot, naast zijn broers en aan de andere kant Aert van Broeckhoven.
Als de kinderen van Aert van Broeckhoven in 1559 de nalatenschap van hun ouders verdelen krijgen de kinderen van Jan Aert van Broeckhoven een huis, erf en hof met aangelegen landerijen en de langhen beempt, 16 lopen groot, aent sant tussen het tharens broeck en Laureijs Thonissen.
In 1588 zijn het de kinderen van Laureijs Antonis Wolffs die de boedel verdelen. De hoeve aan den Brand is nog steeds in het bezit van deze familie. De zonen Adriaen en Cornelis verkrijgen een huis, schuur, schop met landerijen, 28 lopen alles bij elkaar aan de santcant; In het oosten grenst dit bezit aan Jan Gijsbert vanden Venne, in het noorden aan de zandduinen en in het zuiden aan Gerit van Broeckhoven. Zoon Jan en zwager Peter Andries de Cuijper krijgen ook een huis, hof, schuur en schop, van dezelfde grootte, in het oosten aan het andere deel en in het westen naast Gerit van Broeckhoven. Beide helften betalen een cijns aan de hertog. Twee jaar later verkoopt Jan zijn helft aan Peter Andries de Cuijper.
Hoeve van Henrick Jan Luers of Lochtmans
Hiervoor staat dat Henrick Jan Luers al in 1482 een hoeve bezat in of naast den Brand. In 1523 belooft Embrecht, de zoon van wijlen Willem Vercuijlen, een erfelijke cijns uit eenvijfde deel in een hoeve die eerder van Henrick Loirs was. Embrecht is getrouwd met een dochter van Henrick Luers. Op 6 september 1541 verdelen Willem Henrick Luers, Gertrudis zijn zuster, Henrick, zoon van Embrecht Vercuijlen en Reijse Henrick Jan Luers, en Adriana, de weduwe van Jan Henrick Jan Luers de nalatenschap van hun ouders. Willem krijgt twee percelen in den Brand en de overige erfgenamen verkrijgen onder andere het huis aan de druenense gemeijnt en een heiveld.
Het is 1552 als de erfgenamen van Jan Henrick Lochtmans hun bezittingen gaan verdelen. Ze zijn met z'n tweeën: Wouter en zijn zuster Adriana die getrouwd is met Gijsbert Adriaen vanden Venne. De bezittingen liggen in den brant. Wouter Jan Lochtmans krijgt een huis met hof en erf met diverse landerijen gelegen in het gebied tussen de Drunense gemeint, de Gommelsestraat en het deel van zijn zwager Gijsbert, die onder andere de schuur krijgt met de grond en het erf dat daarbij ligt. Ze verdelen daarmee de boerderij.
In 1564 belooft Wouter Jan Lochtmans een halve mud rogge erfpacht aan Sebastiaen Claes van Engelant. Als onderpand geeft hij een huis, hof, schop met erf, akkerland, weiland en heide, alles bij elkaar zeven mudzaad land, gelegen in Udenhout in den brant. Als buren van deze hoeve noemt hij Wouter Aert van Broeckhoven, Jan Em Goessens en de Gomelaersestraat, de Brandsesteeg en de Drunense gemeint. Daardoor is het mogelijk om deze hoeve te plaatsen ten westen van de Gommelsestraat. In 1553 krijgt hij ook nog een kwart van de hoeve van zijn neef Willem Henrick Luer en diens kinderen. Op 5 maart 1597 draagt Dijmphna, de weduwe van Wouter Henrick Lochtmans, aan haar zoon Jan en haar andere kinderen een desolate hofstad in Udenhout in den Brand over. De kinderen verkopen dit goed meteen door aan Jan Matheeus Gerit de Bont. De hoeve die in 1564 nog levensvatbaar was, is nu tot verval gekomen.
Al deze vermeldingen overziend is de voorlopige conclusie dat er aanvankelijk twee hoeven hebben gelegen aan de Oude Bosschebaan tussen het Harens broek en de Gommelsestraat. In het tweede kwart van de 16de eeuw zijn dat drie hoeven geworden, waarvan de hoeve het dichtst bij de Gommelsestraat is vervallen en waarschijnlijk ontmanteld. De exacte ligging en begrenzing van deze hoeven is niet duidelijk. Het is ook niet bekend hoever ze in zuidelijke richting doorliepen.
De hoeve van Aert Wolphaert van der Heijden lag in het westelijk deel van dat gebied, tegen het Harens Broek aan, de hoeve van Henrick Jan Leurs in het oostelijk deel tegen de Gommelsestraat aan. Aert Jan van Broeckhoven en Aert Dirck Vrancken hebben het oostelijk deel van de hoeve van Aert van der Heijden verworven. Hun hoeve lag tussen beide andere hoeves in.
Van Asten en Van Strijdhoven
In de negentiende eeuw zijn de familie Van Asten en Van Strijdhoven de boeren van den Brand.
Huidige bewoning
Op het grondgebied van de oude hoeve vinden we onder andere de woningen Oude Bosschebaan 6, Oude Bosschebaan 7, Oude Bosschebaan 8, Oude Bosschebaan 9, Oude Bosschebaan 9a, Oude Bosschebaan 9b, Oude Bosschebaan 10 en de Rustende Jager Oude Bosschebaan 11.
Bronvermeldingen
Regionaal Archief Tilburg, Schepenbank en eninge van Oisterwijk, 1418-1811, inv.nr. 188 f. 20v
(1482); inv.nr. 268 f. 35 (1564); inv.nr. 207 f. 7v (1503); inv.nr. 292 f. 9-9v (1597); inv.nr. 226 f. 20 en f. 23v-24v (1522); inv.nr. 227 f. 46A en f. 30 (1523); inv.nr. 241 f. 60 (1537); inv.nr. 245 f. 22v-23v en 71-72 (1541); inv.nr. 256 f. 136-137v (1552); inv.nr. 257 f. 26v (1553); inv.nr. 263 f. 81-83 (1559); inv.nr. 285 f. 18v-19 (1588); inv.nr. 284 f. 105v (1590).
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, Tafel van de Heilige Geest, regest 811.
Loo, van der, J., (2010). De Brand, mooi eigenlijk. Stichting De Brand
Heemcentrum ’t Schoor, (2015). Over Unentse families, deel 1 (familie Van Asten).
Heemcentrum ’t Schoor, (2015). Over Unentse families, deel 2 (familie Van Strijdhoven).
- Toelichting cijnsregister.