09 De hoeve van Postel
| De hoeve van Postel | ||
| ||
| Vroegste vermelding | 1363 | |
| Vroegst bekende eigenaar | Jacob van Eel en Johannes Bettensoen | |
| Vroegst bekende pachter | Claes Wouters (1611) | |
| De hoeve van Postel | ||
 | ||
| De hoek van de Loonse Molenstraat met de Loonse hoek, zover je kijken kon was dit de hoeve van Postel. |
Inhoud
Beschrijving van de hoeve
Deze hoeve is samengesteld uit twee eerdere hoeven. Een hoeve, gelegen op het grondgebied van Loon op Zand, was eerder in handen van Johannes Bettensoen. Zijn dochter Margareta trouwde met Willem vanden Stadeacker. Zijn broer Rutger vanden Stadeacker kocht deze hoeve waarschijnlijk van de erfgenamen van Johannes Bettensoen. Op 1 december 1363 verklaart Willem vanden Stadeacker dat zijn broer Rutger deze hoeve in bezit mag houden hoewel hij er meer recht op had vanwege het huwelijk met Margareta. Hij doet afstand van dat recht van naderschap. In diezelfde akte is ook sprake van een tweede hoeve, een zogenaamde heidehoeve (mansum merice), gelegen in de parochie Oisterwijk. Deze tweede hoeve had Rutghero dicto vanden Scadeacker gekocht van Jacobus genaamd de Eel. De genoemde Willem vanden Stadeacker doet ook van deze tweede hoeve afstand. Daarmee komen beide hoeven in bezit van Rutger. De aanduiding heidehoeve zegt iets over de grond waar de hoeve op ligt. Het is (deels) ontgonnen heide waar een boerenbedrijf is begonnen. In Udenhout komt deze aanduiding heidehoeve vaker voor. Het heeft waarschijnlijk in dit geval ook de betekenis dat er geen gebouwen op staan.
Het is daarom zeer waarschijnlijk dat beide hoeven zijn samengevoegd waarbij de heidehoeve wordt beheerd vanuit de gebouwen van de hoeve in Loon op Zand. In dit bijzondere geval is dat ook nog terug te zien in het landschap. De boerderij en bijgebouwen staan, nog steeds, op Loons grondgebied en de landbouwgronden liggen op Udenhouts grondgebied. Dat is sinds 1363 niet meer veranderd.
Lang heeft Rutgerus vanden Stadeacker niet geprofiteerd van deze twee hoeven op de grens van Loon op Zand en Udenhout. Bijna vijf jaar later, op 5 maart 1368, verkoopt hij beide hoeven aan Andreas genaamd de Rijpemont (Andree dicto de Rypemont), provisor van de Abdij van Postel. In deze akte staat de oppervlakte genoemd van de heidehoeve in Udenhout: twaalf bunder.
De hoeve is ongetwijfeld al die eeuwen verhuurd aan inwoners van Loon op Zand en/of Udenhout. Helaas is daar op dit moment heel weinig over bekend. In het abdijarchief van Postel zijn enkele namen terug te vinden. In 1611 is de pachter Claes Wouters. Hij heeft een betalingsachterstand van 2,5 jaar opgelopen. In 1639 is Engelken, de weduwe van Adriaen Adriaen Laureijssen, de pachter, waarschijnlijk als opvolger van haar echtgenoot. Zij is de dochter van Willem Adriaen Brekelmans. Haar zoon Henricus draagt later de naam Saaijkens.
Engelken laat de schepenen van Loon op Zand in 1639 opschrijven welke overlast zij heeft van de legereenheden van de prins van Oranje die vlak bij haar hoeve in de duinen hun kampement hebben opgeslagen sinds 6 augustus. Het leger ligt daar met zijne geheele Infanterije ende den gantschen train van waegens ende tochtpeerden. De beschrijving geeft een beeld wat er zoal werd verbouwd. De soldaten pakten in de huijsacker, twelff ende een halff loopensaeten roghs (..) twee ende een halff loopensaet soo gerste haever, als erweten. In een andere akker hebben ze ook boekweit weggehaald. De soldaten hebben door het lopen en door het rijden, jaegen, ende weijden der peerden, haar kruidentuin en coolhoff vernield. Om de schade te beperken had Engelken een sauvegardier (bewaker) in dienst genomen om haar huis, schuur en gewassen te beschermen. Het mocht niet baten: de soldaten kwamen ook in de schuur het hooi weghalen. Daar kwam nog bij dat in de hoeve enkele officieren waren ingekwartierd, met veel paarden die haar soe in cost, als fourage voerde peerden vele hebben gecost. Deze verklaring is ongetwijfeld in het abdijarchief terecht gekomen omdat Engelken vermindering van de pacht wilde vanwege de geleden schade.
Pas in de loop van de 17de eeuw raakt de hoeve uit het bezit van de Abdij van Postel en komt in particuliere handen.
Het huis in Loon op Zand, de grond in Udenhout
De situatie aan de zuidkant van de Loonse hoek is in die zin moeilijk te doorgronden omdat de binnenhoek van de kruising van de Loonse Molenstraat en de Loonse hoek al sinds mensenheugenis tot de gemeente Loon op Zand heeft behoord, maar dat de gronden daarachter over nagenoeg de hele lengte van de Loonse hoek Udenhouts grondgebied is. In genoemde binnenhoek stond een huis, waar tot 1945 Jan van Lier woonde. Achter dat huis lag een pad, een soort binnendoor-verbinding tussen de Loonse Molenstraat en de Loonse hoek, die de scheiding tussen Loon op Zand en Udenhout vormde.
Aan het eind van het grondgebied, dicht bij de Schoorstraat, liggen de Saaijkensvelden.
Tweede Wereldoorlog
Op 8 februari 1945 vond een groot ongeluk plaats nabij de kruising van de Loonse Molenstraat, de Loonsehoek en de Kloosterstraat. Engelse soldaten hadden een aantal landmijnen geruimd en vervoerden die achter op een tank om ze elders onschadelijk te maken. Bij het huis van Jan van Lier, op de hoek van de Loonse Molenstraat en de Loonsehoek, maakte de tank een vrij plotselinge beweging toen die vanuit de Molenstraat rechtsaf sloeg richting Udenhout, waardoor een mijn van de tank viel en explodeerde. Binnen de kortste keren was door de brandende benzine niet alleen de tank maar ook het huis van Jan van Lier een vlammenzee. De Engelse soldaten verbrandden levend in hun tank en Jan van Lier in zijn huis. De boerderij van Van Lier werd niet meer herbouwd.
Bronvermeldingen
Abdijarchief van Postel, scans van de charters en documenten die betrekking hebben op de hoeve
van Postel in Loon op Zand / Udenhout. De scans ontvangen van archivaris pater Ivo Billiaert in maart
2016.
Deze scans zijn nu in te zien op de website van het BHIC, Abdij van Postel 1138-1797, toegangnummer 2114, inv.nr. Oisterwijk_1, Oisterwijk_2 en Oisterwijk_3.
Pijnenburg, C., (1994). Wij maakten het zelf mee. Herinneringen van Loonse mensen aan bezetting en
bevrijding. Straet & Vaert. Loon op Zand. Heemkundekring Loon optsandt. p. 225-226.
- Toelichting cijnsregister.