08. Vrouwen als ondernemer
Het verschil in arbeidsparticipatie tussen mannen en vrouwen is voortdurend onderwerp van discussie. Ook in 2020 en 2021. In alle leeftijdsgroepen werken er meer mannen dan vrouwen. Alleen onder jongeren tot 25 jaar werken er meer vrouwen dan mannen. Vrouwen werken ook vaker parttime dan mannen. Daar zijn natuurlijk verschillende redenen voor. Veel vrouwen kiezen al direct als ze de arbeidsmarkt opgaan voor een deeltijdbaan. En dat heeft niet altijd met de zorg voor kinderen te maken. Opleiding speelt bijvoorbeeld ook een rol of de sector waarin iemand werkzaam is. Vrouwen hebben ook een lager inkomen; gemiddeld verdienen vrouwen zo’n 10% minder. Zelfs bij de Overheid verdiende een vrouw in 2020 5 procent minder voor hetzelfde werk als een man. Economisch zijn veel vrouwen dus niet zelfstandig.
In Gilze en Rijen hebben van oudsher veel vrouwen in de zorg en het onderwijs gewerkt. Maar ook aan huis. Financieel was het vaak nodig dat een vrouw ook werkte, naast het werk dat haar man deed. In de 20e eeuw had de gemeente meer dan twintig herbergen en cafés. Die werden vaak door een vrouw beheerd, terwijl de man als boer, looier of schoenmaker werkte. En er waren bijvoorbeeld ook vrouwen die aan huis een kruidenierswinkel of manufacturenzaak hadden.
Een eigen bedrijf beginnen was lang het werk van mannen. Tegenwoordig kijkt niemand er meer van op dat vrouwen als zzp-er aan de slag zijn, dat er kapsalons, nagelstudio’s en winkels door vrouwen worden geleid. En daar zijn veel andersoortige bedrijven bijgekomen. Maar in 1966 kon Joke Bogaarts uit Gilze niet zomaar op de LTS (Lagere technische school) de cursus autogeen lassen volgen. De directeur van de LTS moest daarvoor toestemming krijgen van het bestuur van de school.
Belse Fien
Fien van Looy-Bernaerts woonde tot 1914 in België. Maar toen brak de Eerste Wereldoorlog uit. Veel Belgen vluchtten naar Nederland. Vader Bernaerts bracht Fien met haar eerste kind in de kruiwagen naar Nederland. Haar man Sjef was opgeroepen om dienst te doen in het leger, maar wist al snel ook Nederland in te komen. Ze werden eigenaar van een stukje grond aan de Bavelseweg in Gilze. Fien moest het werk op het land enige tijd alleen doen, omdat haar man na de oorlog in een kazerne in Antwerpen werd opgesloten. Het werd door België namelijk niet gewaardeerd, dat hij uit het leger was gevlucht. Daar kreeg hij de Spaanse griep, waar hij weliswaar van genas, maar toch de rest van zijn leven last van heeft gehad. In 1930 verhuisden Sjef en Fien naar Rijen en gingen in de Heikantsestraat wonen. Ze legden hier een prachtige moestuin en boomgaard aan. Door de zwakke gezondheid van Sjef regelde Fien de verkoop van hun producten. Eerst ging ze met haar hondenwagen op stap, vervolgens met paard en wagen en tenslotte met de bakfiets. Iedereen kende Belse Fien met haar groenten en fruit. Ze was, ondanks dat ze niet kon lezen en schrijven, een goede zakenvrouw. De opbrengst van hun eigen bedrijf moest daardoor vaak aangevuld worden met groenten en fruit van de veiling. Later ging Fien in de Irenestraat wonen. Haar man was toen al overleden. Zelf stierf ze in 1982, 94 jaar oud.
Trees Kin
De familie Kin had en heeft veel ondernemers in Rijen. De start was in 1908 met Johannes Kin, een hoefsmid. Hij overleed al in 1926, maar zijn vrouw Trees nam voortvarend het bedrijf over. Dochter Anna is dan 17 jaar en moet van school komen om mee te helpen. In hun winkel verkochten ze fietsen, huishoudelijke artikelen en vleesmessen voor looiers. Voor het smidswerk nam Trees iemand in dienst. Toen de zonen Jan en Bernard oud genoeg waren, gingen ze direct in het bedrijf werken. En dat leidde weer op den duur tot verschillende losse bedrijven. De firma Gebroeders Kin werd opgericht. In 2002 is er in Rijen een straat naar Trees Kin genoemd.
Wasserij
In 1943 begon de familie Soons in Tilburg met zinken teilen en met zware strijkijzers een wasserij, Neerlandia geheten. Het werd een flink bedrijf met veel bedrijfswagens en veel medewerkers. Toen het bedrijfspand in 2008 afbrandde, werd een nieuwe start gemaakt op het industrieterrein in Rijen. En ze gingen een samenwerkingsverband aan met Newasco, Nederlandse Wasserij Combinatie. Maar het bleef een familiebedrijf. Thea Soons is nu directeur in Rijen. Ze doet dit samen met haar broer. Ze zijn de derde generatie bij het bedrijf.
Chocolade
Margriet Brand uit Hulten maakte al enige jaren chocola bij JKV, het chocoladebedrijf dat Jan Koenen Verster in de vijftiger jaren startte. Hij kwam uit een banketmakers- en chocolademakersfamilie. Het werken met chocolade sprak haar zo aan, dat ze ruim vijftien jaar geleden bij haar woning in Hulten haar eigen bedrijf begon, Margriet Brand chocola. Door het succes van haar bedrijf moest ze verhuizen naar een grotere locatie. Die heeft ze nu op het industrieterrein in Gilze.
Audax
Audax in Gilze werd opgericht en lang geleid door Jacques de Leeuw. Maar zijn vrouw, Lidy de Leeuw-Rijnen, had als zijn assistente een belangrijke vinger in de pap. Via de Stichting Jacques de Leeuw, waar ze lang voorzitter van was, ondersteunde ze veel projecten en evenementen. Ze zag er nauwlettend op toe, dat met name minstbedeelden en gehandicapten hier profijt van hadden. Toen ze vijftig jaar bij Audax werkte, kreeg ze de gemeentelijke erespeld in goud van de gemeente Gilze en Rijen. Ze overleed in 2020.
Hapers
In 2003 kreeg Gilze een nieuwe winkel in huishoudelijke en cadeauartikelen, Novy Hapers. Sandra Hapers, 22 jaar oud toen, was op dat moment de jongste ondernemer binnen de Marskramer-holding. Nu, bijna twintig jaar later, draait de winkel nog steeds volop en is daarnaast een belangrijk punt in Gilze voor onder andere pakketdiensten en is verkooppunt van de boeken van de Heemkring.
Tekst: Nel de Wit